Τα 16 απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία για την ανάπτυξη των ανώτερων φυτών είναι τα εξής: άνθρακας (C), υδρογόνο (H), οξυγόνο (O), άζωτο (N), φώσφορος (P), κάλιο (K), ασβέστιο (Ca), μαγνήσιο (Mg), θείο (S), σίδηρος (Fe), μαγγάνιο (Mn), χαλκός (Cu), ψευδάργυρος (Zn), μολυβδαίνιο (Mo), βόριο (B) και χλώριο (Cl).

Αν και ο φυσιολογικός τους ρόλος στα φυτά δεν είναι ακόμη γνωστός, ωστόσο υπάρχουν και ορισμένα στοιχεία, όπως το νάτριο (Na), το κοβάλτιο (Co), το βανάδιο (V), το πυρίτιο (Si) και το νικέλιο (Ni), που έχουν αποδειχθεί ωφέλιμα για ορισμένα φυτά. Υπάρχει ένας πολύ μεγάλος κατάλογος λιπασμάτων τα οποία είναι διαθέσιμα στην αγορά και μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε ένα πρόγραμμα λίπανσης οπωρώνα. Μετά τον καθορισμό των λιπαντικών απαιτήσεων (μονάδες θρεπτικών στοιχείων ανά στρέμμα ή δένδρο) μπορούν στη συνέχεια να επιλεγούν είτε απλά είτε σύνθετα λιπάσματα.

Απλά λιπάσματα

Πλεονέκτημα των απλών λιπασμάτων (αζωτούχα, φωσφορούχα, καλιούχα) είναι ότι προσφέρουν μεγαλύτερη ευελιξία στο σχεδιασμό ενός προγράμματος λίπανσης, καθώς μπορούν να προσαρμοσθούν σε οποιαδήποτε αναλογία αζώτου, φωσφόρου και καλίου. Μειονέκτημα τους είναι η ανάγκη για ανάμιξή τους σε ειδικές εγκαταστάσεις με σκοπό τη δημιουργία ομοιογενών μιγμάτων και την ομοιόμορφη διασπορά τους στον οπωρώνα. Υπάρχουν πολλά είδη απλών αζωτούχων λιπασμάτων και η επιλογή του καταλληλότερου θα πρέπει να βασίζεται στις ιδιότητες των εδαφών (pH), προκειμένου να αποφεύγεται ο κίνδυνος για περαιτέρω οξίνιση των όξινων εδαφών. Στα απλά αζωτούχα λιπάσματα οι χημικές μορφές του αζώτου είναι τρεις: η αμιδική (ουρεϊκή), αμμωνιακή και νιτρική (π.χ. νιτρική αμμωνία, ουρία, ασβεστούχος νιτρική αμμωνία, θειική αμμωνία, θειούχος νιτρική αμμωνία, νιτρικό ασβέστιο). Η ουρία στο έδαφος με την επίδραση του ενζύμου ουρεάση μετατρέπεται σε αμμωνιακό άζωτο, το οποίο με την επίδραση των νιτροποιητικών βακτηρίων τελικά μεταπίπτει στη νιτρική μορφή. Οι μετατροπές αυτές εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες όπως η υγρασία, η θερμοκρασία, ο τύπος του εδάφους, η περιεκτικότητα σε οργανική ουσία κ.λπ. Τα ευδιάλυτα φωσφορικά λιπάσματα (απλό και υπερφωσφορικό) περιλαμβάνουν το φώσφορο κυρίως σε μορφή φωσφορικού μονοασβεστίου, το οποίο είναι διαλυτό στο νερό αλλά στη συνέχεια μεταπίπτει σε πιο δυσδιάλυτες μορφές. Η προσθήκη τους γίνεται στα τέλη του χειμώνα ή νωρίς την άνοιξη. Απλό καλιούχο λίπασμα για τη λίπανση των οπωροφόρων είναι το θειικό κάλιο (0-0-48), το οποίο είναι ευδιάλυτο και έχει χαμηλό δείκτη αλατότητος. Το χλωριούχο κάλιο συνήθως αποφεύγεται λόγω της ευαισθησίας πολλών οπωροφόρων ειδών στο χλώριο. Επίσης, το νιτρικό κάλιο (130-46) είναι ευδιάλυτο και αποτελεί καλή πηγή καλίου και αζώτου. 

Σύνθετα λιπάσματα

Πλεονέκτημα τους είναι ότι περιλαμβάνουν ομοιόμορφα κατανεμημένα σε όλους τους κόκκους τα δύο ή τα τρία κύρια θρεπτικά στοιχεία. Στη συσκευασία του λιπάσματος αναγράφονται τρεις αριθμοί, οι οποίοι αναφέρονται στην περιεκτικότητα του λιπάσματος στα τρία βασικά θρεπτικά στοιχεία (Αζωτο-Φώσφορο-Κάλιο, Ν-Ρ-Κ). Υπάρχουν και ορισμένοι τύποι σύνθετων λιπασμάτων εμπλουτισμένοι με μαγνήσιο και μικροθρεπτικά στοιχεία (‘ειδικά λιπάσματα’). Υπάρχουν δύο διακριτές κατηγορίες:

• Τα σύμπλοκα λιπάσματα. Περιέχουν τουλάχιστον δύο. Εχουν το πλεονέκτημα να περιέχουν όλα τα θρεπτικά στοιχεία σε κάθε τους κόκκο. Η πλειοψηφία των σύνθετων λιπασμάτων που χρησιμοποιούνται ανήκουν στην κατηγορία αυτή.

• Τα μίγματα λιπασμάτων. Αυτά παράγονται από την στεγνή ανάμιξη των κόκκων ή σωματιδίων δύο ή περισσοτέρων ενδιάμεσων λιπαντικών υλικών. Οι περιεχόμενοι κόκκοι πρέπει να ταιριάζουν απόλυτα σε σχέση με το μέγεθος και άλλα φυσικά χαρακτηριστικά, διαφορετικά υπάρχει πιθανότητα να διαχωριστούν κατά τους χειρισμούς, με αποτέλεσμα την ανομοιόμορφη κατανομή τους στον οπωρώνα. Ενδεικτικά σκευάσματα σύνθετων λιπασμάτων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στον οπωρώνα είναι τα εξής:

• Σειρά ACTIVE (Αγροχημικά Βορείου Ελλάδος)
• Σειρές Complesal και Blaukorn (Compo)
• Σειρές Hortifeed, Solinure GT, NovAcid (Medilco Hellas S.A.)
• Σειρά YaraMila (Yara).

Ειδικά λιπάσματα

Κάτω από ορισμένες κλιματικές και εδαφικές συνθήκες μπορεί να μειωθεί η αποτελεσματικότητα των εφαρμοζόμενων λιπασμάτων (ακινητοποίηση, απονιτροποίηση, διαφυγή με μορφή αερίου ή έκπλυση). Για την αντιμετώπιση τέτοιων προβλημάτων δημιουργήθηκαν ειδικά προϊόντα θρέψης:

Α. Διαφυλλικά λιπάσματα

Πρόκειται για υδατοδιαλυτά στερεά ή υγρά λιπάσματα τα οποία εφαρμόζονται με ψεκασμό του υπέργειου μέρους του δένδρου. Μπορεί να περιέχουν άζωτο, φώσφορο, κάλιο, μαγνήσιο και ασβέστιο, ωστόσο συνήθως είναι σκευάσματα ιχνοστοιχείων. Ενδεικτικά σκευάσματα διαφυλλικών λιπασμάτων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στον οπωρώνα είναι τα εξής:

• Nutribor και Nutrimix Complete (Compo)
• Epso Microtop και soluSOP 52 (Κ+S KALI)
• Σειρά Agroleaf Power (Medilco Hellas)
• Σειρά YaraVita (Yara).

B. Λιπάσματα βραδείας ή ελεγχόμενης απόδοσης

Πρόκειται για ανόργανα λιπάσματα στα οποία με φυσική, χημική ή βιοχημική παρέμβαση επιτυγχάνεται η επιβράδυνση του ρυθμού διαλυτοποίησής τους και επεκτείνεται η διαθεσιμότητά τους στο χρόνο. Τα συμβατικά αζωτούχα λιπάσματα διαλυτοποιούνται γρήγορα στο έδαφος, με αποτέλεσμα σημαντικό ποσοστό αζώτου να διαφεύγει στην ατμόσφαιρα ή να εκπλύνεται στους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες. Ένα λίπασμα ελεγχόμενης διάχυσης παράγεται με τη χρήση επικαλυπτικών στρωμάτων ή τον εγκλεισμό του αζωτου σε κάψουλες. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην ουρία και το αμμωνιακό άζωτο. Τα φωσφορούχα και εν μέρει τα καλιούχα λιπάσματα είναι από τη φύση τους «βραδείας απόδοσης». Τα λιπάσματα ελεγχόμενης απόδοσης διακρίνονται στις εξής κατηγορίες:

• Προϊόντα πολυμερισμού της ουρίας.

• Κοκκώδη λιπάσματα με επικάλυψη ημιπερατής ή ημιπορώδους μεμβράνης.

• Αζωτούχα λιπάσματα με βιοχημικούς αναστολείς είτε τη νιτροποίησης του αμμωνιακού αζώτου είτε της αμμωνιοποίησης του ουρεϊκού αζώτου.

Ενδεικτικά σκευάσματα λιπασμάτων βραδείας ή ελεγχόμενης απόδοσης που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στον οπωρώνα είναι τα εξής:

• Σειρές Agromaster, Agrocote και Agroblen (Medilco Hellas)
• YaraMila Complex (Yara).

Γ. Σταθεροποιημένα Λιπάσματα

Λιπάσματα που περιέχουν παρεμποδιστές της νιτροποίησης, δηλαδή χημικές ενώσεις οι οποίες παρεμποδίζουν τη νιτροποίηση του αμμωνιακού αζώτου περιορίζοντας τη δραστηριότητα των νιτροποιητικών βακτηρίων στο έδαφος. Στόχος τους είναι να διατηρηθεί το εφαρμοζόμενο αμμωνιακό άζωτο στην αρχική του μορφή, η οποία είναι σταθερή στο έδαφος, και να επιβραδυνθεί η μετατροπή του σε νιτρική μορφή. Αυτό μειώνει προσωρινά την αναλογία νιτρικών στο έδαφος, μειώνοντας έτσι τις πιθανότητες έκπλυσης ή σχηματισμού N₂Ο, λόγω υψηλής βροχόπτωσης ή άρδευσης. Ενδεικτικά σκευάσματα σταθεροποιημένων λιπασμάτων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στον οπωρώνα είναι τα εξής:

• Σειρά NUTRIMORE (ΓΑΒρΙΗΛ): σταθεροποιητήw ουρεάσης AGROTAIN
• Σειρές DuraTec και NovaTec (Compo)
• Σειρά ENTEC (EuroChem): σταθεροποιητής αμμωνιακού αζώτου DMPP.

Δ. Βιοδιεγέρτες

Πρόκειται για ορμονικής φύσεως οργανικές ουσίες με αυξητικές ιδιότητες, οι οποίες όταν εφαρμόζονται στα φύλλα ή στο ριζικό σύστημα των φυτών ενισχύουν την αποτελεσματικότητα απορρόφησης και χρήσης των θρεπτικών στοιχείων των λιπασμάτων, αυξάνουν την αντοχή των φυτών σε καταστάσεις καταπόνησης (στρες) και βελτιώνουν την ποιότητα της παραγωγής. Επίσης, έχει διαπιστωθεί ότι διεγείρουν την παραγωγή αντιοξειδωτικών παραγόντων, οι οποίοι εξουδετερώνουν δραστικές οξυγονούχες ομάδες, αποτρέποντας έτσι την πρόωρη γήρανση του φυτού.

Κύριοι φορείς τέτοιων ουσιών είναι ορισμένα είδη θαλάσσιων φυκών, καθώς και τα χουμικά-φουλβικά οξέα. Στα εκχυλίσματα των φυκών σημαντικό ρόλο έχει η παρουσία φυτορμονών, που ανήκουν στην ομάδα των αυξινών και των κυτοκινινών. Δένδρα μηλιάς στα οποία εφαρμόστηκαν εκχυλίσματα φυκιών βελτίωσαν την ανθοφορία, τη βλαστική ανάπτυξη και την απόδοση. Τα χουμικά οξέα θεωρούνται βιοδιεγέρτες, καθώς έχουν θετική επίδραση στο έδαφος και στις φυσιολογικές διεργασίες των φυτών. Τα χουμικά δεν είναι μια άμεση πηγή θρεπτικών στοιχείων για τα φυτά, όμως έχουν ισχυρή επίδραση στις χημικές, φυσιολογικές και βιολογικές διεργασίες των φυτών. Η καλύτερη ανάπτυξη των ριζών που επιφέρουν, η βελτίωση του πρωτεύοντος και δευτερεύοντος μεταβολισμού των φυτών, μαζί με τη δράση τους στο αντιοξειδωτικό αμυντικό σύστημα των φυτών, επιτρέπουν μια συνολική αύξηση της αντοχής της καλλιέργειας σε βιοτικό ή αβιοτικό στρες π.χ. (ξηρασία, παγετός, παθογόνα). Επειδή τα χουμικά δεν αποδομούνται εύκολα από τους μικροοργανισμούς, είναι πολύ σημαντικά για τη δημιουργία αποικιών μικροοργανισμών γύρω από τη ριζόσφαιρα (βιολίπανση). Αυτό είναι ένας νέος ορίζοντας στη χρήση χουμικών, ο οποίος αναμένεται να επεκταθεί μελλοντικά, ως συνέπεια του ενδιαφέροντος για χρήση ωφέλιμων μικροοργανισμών στη γεωργία. Ενδεικτικά σκευάσματα βιοδιεγερτών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στον οπωρώνα είναι τα εξής:

• SeaGrowing (Αγροχημικά Βορείου Ελλάδος): εκχύλισμα φυκών, εφαρμόζεται διαφυλλικά ή με υδρολίπανση, ευνοεί την ισορροπημένη ανάπτυξη και αναδεικνύει το γενετικό υλικό των φυτών.
• Tα χουμικά και αμινοξέα της εταιρείας Diachem (Αγροχημικά Βορείου Ελλάδος): Sinergizer 15, Energizer Combi 25, Nutrigizer, Fertigizer, Powergizer, Fosfogizer, εφαρμόζονται με υδρολίπανση ή διαφυλλικά. Έχει διαπιστωθεί ότι μεταξύ άλλων βελτιώνουν τη φυσικοχημική γονιμότητα και την υδατοϊκανότητα του εδάφους, επιδρούν θετικά στους μικροοργανισμούς του εδάφους και στην αντοχή των φυτών σε καταστάσεις καταπόνησης.
• Speed (ΛΗδρΑ): περιέχει αμινοξέα, χουμικά οξέα, κύρια θρεπτικά στοιχεία και ιχνοστοιχεία, εφαρμόζεται διαφυλλικά ή με υδρολίπανση, πρωϊμίζει την καλλιέργεια και μειώνει την καρπόπτωση.
• Complesal Black (Compo): υγρό λίπασμα χουμικών-φουλβικών οξέων, για διαφυλλική εφαρμογή ή με υδρολίπανση.
• Vitanica RZ (Compo): υγρός ριζοδιεγέρτης με υψηλή περιεκτικότητα σε αυξίνες από εκχύλισμα φυκιών, για διαφυλλική εφαρμογή ή με υδρολίπανση.
• Avant Natur pur (ή 8-4-6) (Compo): υγρό σκεύασμα αμινοξέων φυτικής προέλευσης, με ή χωρίς ανόργανα στοιχεία.
• Nutri BS-95 (Emphyton): η διαφυλλική εφαρμογή του στα μήλα και στα κεράσια έχει διαπιστωθεί ότι ενεργεί θετικά στην ομοιομορφία των καρπών, το σχήμα, την επιμήκυνση του ποδίσκου στα κεράσια, καθώς και στην μετασυλλεκτική τους διάρκεια όχι μόνο στους ψυκτικούς χώρους αλλά και στο ράφι.
• HaifaStim Foliamin (Haifa): πηγή αμινοξέων και πεπτιδίων για διαφυλλικές εφαρμογές, αυξάνει την ενζυμική δραστηριότητα στους φυτικούς ιστούς και τη δράση των λιπασμάτων και των εντομοκτόνων.
• HaifaStim™ Amin (Haifa): πηγή αμινοξέων, πεπτιδίων και πεπτονών για διαφυλλικές εφαρμογές. διευκολύνει τη σύνθεση ρυθμιστών ανάπτυξης στο φυτό.
• HaifaStim Humic (Haifa): τα χουμικά οξέα αυξάνουν την ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων του εδάφους (CEC), και έτσι βελτιώνουν τη δομή του εδάφους και ενισχύουν την ικανότητα του εδάφους να παρέχει στο φυτό τα βασικά θρεπτικά συστατικά. Η χουμική ουσία επίσης διευκολύνει την πρόσληψη των θρεπτικών ουσιών και ενισχύει την άμυνα του φυτού ενάντια στο στρες.
• HaifaStim Mar (Haifa): εκχυλίσματα φυκιών τα οποία είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά και φυσικά βιοδιεγερτικά, βελτιώνοντας την ανάπτυξη των φυτών και τις ιδιότητες του εδάφους.
• Herovital Vegetal (Medilco Hellas): αμινοξέα φυτικής προέλευσης, εφαρμόζεται πριν την έναρξη της άνθισης και στο στάδιο του καρπιδίου.
• Heromar (Medilco Hellas): εκχύλισμα φυκιών, ενισχύει τη βλάστηση, την άνθιση και την ανάπτυξη των καρπών.

E. Οργανοχημικά (ή οργανοανόργανα) λιπάσματα

Είναι τα λιπάσματα που συνδυάζουν ανόργανα θρεπτικά στοιχεία (Ν,Ρ, Κ, Mg, ιχνοστοιχεία) με οργανικές ύλες. Με τη σύζευξη αυτή επιτυγχάνονται τρία σημαντικά πλεονεκτήματα: καλύτερη αφομοιωσιμότητα των θρεπτικών στοιχείων, ενίσχυση του βαθμού αποτελεσματικότητας της χρήσης τους και παράταση του χρόνου δράσης του λιπάσματος. Οι πολύ σημαντικές αυτές επιδράσεις εξαρτώνται από την ποσότητα και ποιότητα της οργανικής ύλης που περιέχει το οργανοχημικό λίπασμα, ειδικότερα δε από τα χουμικά και φουλβικά οξέα. Οι δραστικές ομάδες των χουμικών και φουλβικών οξέων συγκεκριμένα:

• συγκρατούν σε ανταλλάξιμες μορφές τα ανόργανα ιόντα ώστε να προστατεύονται από την έκπλυση και απομάκρυνση από το ριζόστρωμα,

• σχηματίζουν ‘γέφυρες’ χημικών δεσμών και διατηρούν σε αφομοιώσιμη μορφή τα φωσφορικά ιόντα, και

• σχηματίζουν διαλυτές οργανομεταλλικές ενώσεις με τα μεταλλικά μικροστοιχεία του σιδήρου, του μαγγανίου, του ψευδαργύρου και του χαλκού, τα οποία στα ασβεστούχα - αλκαλικά εδάφη αδρανοποιούνται ταχύτατα. Ενδεικτικά σκευάσματα οργανοχημικών λιπασμάτων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στον οπωρώνα είναι τα εξής:

• Σειρά FERT (Αγροχημικά Βορείου Ελλάδος).
• ΒΙΟΦΟΛ ΑΜΙΝΟΚΑΛ (Κ+Ν Ευθυμιάδη).
• Σειρά SUN ANTI (ΛΗδρΑ): κοκκώδη, ανόργανα, σύνθετα λιπάσματα, βραδείας απελευθέρωσης, εμπλουτισμένα με χουμικά συστατικά.
• Basfoliar Avant Natur 5-0-0 (Compo).

ΔΡ. ΧΡΥΣΟΒΑΛΑΝΤΟΥ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ, ΔΡ. ΗΛΙΑΣ ΚΑΛΦΑΣ / ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΡΠΟΦΟΡΩΝ ΔΕΝΤΡΩΝ

ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ