Μεταξύ των μεταβλητών που έχουν επηρεάσει περισσότερο την αμπελουργία τα τελευταία χρόνια, το κλίμα είναι αναμφίβολα ο πιο καθοριστικός. Σε απάντηση σε αυτήν την πρόκληση, η γεωργία άνθρακα αναδεικνύεται ως μια συγκεκριμένη ευκαιρία για να καταστεί ο τομέας πιο ανθεκτικός.

Η εποχή των επιτραπέζιων σταφυλιών του 2024 αναμφίβολα επηρεάστηκε από τις κλιματικές συνθήκες, που χαρακτηρίστηκαν από υψηλές θερμοκρασίες και χαμηλές βροχοπτώσεις, οι οποίες, αφενός, εμπόδισαν την παρουσία παθογόνων, αλλά αφετέρου ευνόησαν την απροσδόκητη αύξηση των πληθυσμών ορισμένων φυτοφάγων εντόμων που προκάλεσαν ορισμένες δυσκολίες στη φυτοϋγειονομική τους διαχείριση. Πολλοί αναρωτιούνται, για παράδειγμα, αν αυτό που συνέβη με τις επιθέσεις μυγών φρούτων στα επιτραπέζια σταφύλια ήταν ένα εξαιρετικό και περιστασιακό γεγονός - όπως συνέβη σε άλλες εποχές με άλλες αντιξοότητες - ή αν είναι άμεση συνέπεια των συνεχιζόμενων κλιματικών αλλαγών στις οποίες θα πρέπει να συνηθίσουμε και, ως εκ τούτου, αν οι αμυντικές τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν πέρυσι για τον έλεγχο του εντόμου θα γίνουν μέρος των φυτοϋγειονομικών στρατηγικών που χρησιμοποιούνται συνήθως.

Είναι σαφές ότι η κλιματική αλλαγή υπονομεύει την οικονομική βιωσιμότητα των γεωργικών συστημάτων και ιδίως της αμπελουργίας και της καλλιέργειας φρούτων, θέτοντας σε κίνδυνο θεμελιώδεις φυσιολογικές λειτουργίες των φυτών και προλαμβάνοντας κρίσιμες φάσεις όπως η ανθοφορία και η ωρίμανση.
Οι ξηρασίες και οι πλημμύρες, μια άλλη άμεση συνέπεια της κλιματικής αλλαγής, αποτελούν πλέον ακραία φαινόμενα που στη χώρα μας επηρεάζουν το παραγωγικό δυναμικό των φυτών (μείωση της απόδοσης και της ποιότητας) και μεταβάλλουν τη δραστηριότητα των κύριων αντιξοοτήτων. Στην πραγματικότητα, ενώ είναι αλήθεια ότι πέρυσι η έλλειψη βροχοπτώσεων στις περιοχές παραγωγής επιτραπέζιων σταφυλιών εμπόδισε την εμφάνιση ασθενειών, σε άλλα μέρη της Ιταλίας σημειώθηκαν πλημμύρες που είχαν σημαντικές επιπτώσεις στην γεωργική παραγωγή λόγω άμεσων ζημιών στα χωράφια, της επακόλουθης ισχυρής πίεσης από παθογόνα, της φυτοϋγειονομικής διαχείρισής τους, των απωλειών μετά τη συγκομιδή και, σε ορισμένες περιπτώσεις, της μόλυνσης από μυκοτοξίνες. Μια άλλη πτυχή που συνδέεται με την κλιματική αλλαγή δεν πρέπει να υποτιμάται: η αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου , όπως το CO2 , τα οποία προκαλούν αύξηση της θερμοκρασίας και επηρεάζουν τη ζωή των φυτών (φωτοσύνθεση, ζωντάνια, περιεκτικότητα σε σάκχαρα, παραγωγικότητα) και την αντοχή τους στις ασθένειες, ευνοώντας την ανάπτυξη και την προσαρμοστικότητα νέων ειδών παρασίτων.

Κλιματική αλλαγή και φυτοϋγειονομική διαχείριση στην αμπελουργία: εξελισσόμενα σενάρια
Τα μοντέλα πρόβλεψης του κλίματος δείχνουν ότι, καθώς οι θερμοκρασίες αυξάνονται, τα σενάρια των βροχοπτώσεων θα μπορούσαν να γίνουν ολοένα και πιο απρόβλεπτα, συχνά και έντονα, με αποτέλεσμα την αύξηση των υδρατμών στην ατμόσφαιρα και τις συνθήκες υψηλής υγρασίας, ωφελώντας διάφορες ασθένειες των φυτών.

Οι υψηλότερες θερμοκρασίες επηρεάζουν επίσης τη δραστηριότητα των επιβλαβών φυτικών παρασίτων. Τα έντομα είναι στην πραγματικότητα περισσότερο εκτεθειμένα στην επίδραση του κλίματος και, ιδίως, της θερμοκρασίας, η οποία ρυθμίζει τις ζωτικές λειτουργίες, την οικολογία και τη συμπεριφορά διαφορετικών ειδών, στις σχέσεις τους με τα φυτά ξενιστές και με άλλα έντομα που ανήκουν σε διαφορετικό τροφικό επίπεδο. Ακόμη και μια περιορισμένη αύξηση των μέσων θερμοκρασιών μπορεί να επηρεάσει τη γεωγραφική κατανομή των αυτόχθονων ειδών, γεγονός που μπορεί να επεκτείνει την παρουσία τους σε νέες περιοχές, ή την παρουσία εξωτικών ειδών, τα οποία εγκαθίστανται σε περιβάλλοντα όπου στο παρελθόν, ακόμη και αν εισήχθησαν τυχαία, δεν ήταν σε θέση να επιβιώσουν.

Τάση των μέσων θερμοκρασιών στην ύπαιθρο της Καζαμασίμα τα τελευταία 3 έτη. Παρατηρείται ότι το 2024 ο χειμώνας/άνοιξη πιο θερμές εποχές σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη

Απροσδόκητα και αιφνίδια μετεωρολογικά φαινόμενα, όπως οι παγετοί στα τέλη της άνοιξης ή η εμφάνιση ήπιων θερμοκρασιών το φθινόπωρο-χειμώνα, μπορούν να συμβάλουν στην παράταση της διάρκειας των επιβλαβών βιολογικών σταδίων. Όλα αυτά τα φαινόμενα, που επηρεάζουν όχι μόνο τα έντομα αλλά και τα φυτά ξενιστές, μπορούν να προκαλέσουν σημαντικές αλλαγές στις σχέσεις εντόμων-φυτών. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερο αριθμό γενεών/έτος, σε καλύτερη ικανότητα προσαρμογής στις νέες κλιματικές συνθήκες, σε αύξηση της χειμερινής τους επιβίωσης (λόγω της μικρότερης περιόδου ψύχους), σε ασύγχρονη βιολογία μεταξύ των φυτοφάγων εντόμων και των φυσικών τους εχθρών. Επιπλέον, η κλιματική αλλαγή, που σχετίζεται με την παγκοσμιοποίηση (η οποία ευνοεί την εισαγωγή ξένων ειδών), τα πιο εντατικά συστήματα καλλιέργειας, οι πιο περιοριστικές στρατηγικές άμυνας (π.χ. μείωση των χρησιμοποιήσιμων δραστικών ουσιών), διευκολύνουν περαιτέρω την ανάπτυξη και εξάπλωση τόσο των ιθαγενών όσο και των μη ιθαγενών φυτοφάγων παρασίτων .

Από αυτή την άποψη, σκεφτείτε απλώς τι συνέβη την τελευταία σεζόν επιτραπέζιου σταφυλιού, όπου ο ηπιότερος χειμώνας μπορεί να ευνόησε τη μεγαλύτερη παρουσία του Frankliniella occidentalis στην ανθοφορία και στη συνέχεια την έκρηξη των πληθυσμών της μύγας των φρούτων (Ceratitis capitata) , η οποία έπιασε αρκετούς παραγωγούς και τεχνικούς απροετοίμαστους. Ή στην ολοένα και πιο διαδεδομένη παρουσία τα τελευταία χρόνια των τζιτζικιών - συμπεριλαμβανομένης της Jacobiasca lybica (γνωστής ως αφρικανικής τζιτζικιών) - που μέχρι πριν από λίγα χρόνια θεωρούνταν δευτερογενή έντομα, αλλά τώρα ευθύνονται για σημαντικές ζημιές που είναι δύσκολο να περιοριστούν, ή στις ολοένα και πιο συχνές επιθέσεις του αλευρώδους (Planococcus ficus) , ή ακόμα και στην ολοένα και αυξανόμενη εξάπλωση της ριγέ σκόρου (Cryptoblabes gnidiella) , της μικρής μύγας των φρούτων (Drosophila suzukii), της φυλλοξήρας (Daktulosphaira vitifoliae), της αγκαθωτής αλευρώδους (Aleurocanthus spiniferus) και άλλων αναδυόμενων εντόμων.

Η επίδραση των αλλαγών στην ικανοποίηση των αναγκών των φυτών σε κρύο κατά τη χειμερινή περίοδο δεν πρέπει να υποτιμάται. Όπως αναφέρθηκε, οι ήπιοι χειμώνες αποτελούν μια ακόμη ανωμαλία του κλίματος τα τελευταία χρόνια στις περιοχές μας, με αποτέλεσμα οι ελάχιστες χειμερινές θερμοκρασίες να είναι συχνά πάνω από τον μέσο όρο. Αυτός ο παράγοντας, σε συνδυασμό με την ολοένα και πιο έντονη πρόοδο των φαινολογικών φάσεων, αυξάνει την ευπάθεια των φυτών σε ασθένειες των φυτών και όψιμους παγετούς.

Τέλος, αξίζει να επισημανθεί η αυξανόμενη αστάθεια των υδάτινων πόρων που είναι διαθέσιμοι στον γεωργικό τομέα. Οι βροχοπτώσεις, σταθερά κάτω του μέσου όρου, ειδικά στις νότιες περιοχές, συγκεντρώνονται σε λίγα ακραία φαινόμενα, γεγονός που δυσχεραίνει την ισορροπημένη διαχείριση της άρδευσης.

Ζημιά από Ceratitis capitata αριστερά. Παγίδα προσέλκυσης και θανάτωση με ενήλικες μύγες στα δεξιά

Γεωργία άνθρακα: βιωσιμότητα και ευκαιρίες για τις εταιρείες
Η παραγωγή αερίων του θερμοκηπίου αυξάνεται συνεχώς στη γεωργία, έναν τομέα που ευθύνεται για περίπου το 11% των παγκόσμιων εκπομπών. Τα τελευταία είκοσι χρόνια, το κλίμα έχει υποστεί βαθιές και πλέον αναμφισβήτητες αλλαγές, με άμεσες επιπτώσεις στη γεωργία και την ικανότητα του τομέα να ανταποκριθεί σε αυτές τις αλλαγές. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία στοχεύει να καταστήσει την ΕΕ κλιματικά ουδέτερη έως το 2050. Για να καταστήσει αυτόν τον στόχο νομικά δεσμευτικό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε τον Ευρωπαϊκό Νόμο για το Κλίμα, ο οποίος θέτει επίσης έναν περαιτέρω, πιο φιλόδοξο στόχο μείωσης των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990.

Ο κανονισμός (ΕΕ) 2024/3012 , ο οποίος δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ, αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς την απαλλαγή της Ευρώπης από τις εκπομπές άνθρακα, προωθώντας την καλλιέργεια άνθρακα, ένα σύνολο γεωργικών πρακτικών που ευνοούν τη δέσμευση και αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα στο έδαφος και τη βλάστηση, αποτρέποντας την εκ νέου έκδοσή του. Η αύξηση της δέσμευσης άνθρακα στο έδαφος αποτελεί προτεραιότητα τόσο για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής όσο και για την προώθηση της βιωσιμότητας και της ανθεκτικότητας της γεωργίας.

Η Κοινή Γεωργική Πολιτική 2023-2027 έχει ενισχύσει τη συνοχή των δράσεων που εφαρμόζονται για το κλίμα, την ποιότητα του αέρα και τη βιοποικιλότητα και το Στρατηγικό Σχέδιο περιλαμβάνει σημαντικές παρεμβάσεις για την ενθάρρυνση της γεωργίας άνθρακα. Η νέα πράσινη αρχιτεκτονική της γεωργικής πολιτικής, στην πραγματικότητα, βασίζεται σε τρία διακριτά στοιχεία (ενισχυμένη αιρεσιμότητα, οικολογικά προγράμματα και αγροτική ανάπτυξη) που αλληλοσυμπληρώνονται και στοχεύουν στην αύξηση του συνολικού επιπέδου περιβαλλοντικής φιλοδοξίας. Πρακτικά παραδείγματα ανθρακούχας γεωργίας που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε αγροκτήματα είναι η χρήση καλλιεργειών κάλυψης, η συντηρητική όργωση του εδάφους (ελάχιστη όργωμα ή καθόλου όργωμα), η μετατροπή ακαλλιέργητης γης σε μόνιμους βοσκότοπους, η χρήση πιο εκτενών ή/και λιγότερο επιβαρυντικών συστημάτων καλλιέργειας, η εφαρμογή οργανικής ύλης στο έδαφος .

Η γεωργία, εάν βελτιστοποιηθεί με πρακτικές γεωργίας άνθρακα, θα μπορούσε να συμβάλει σημαντικά στις προσπάθειες της ΕΕ για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Τρία, αναλυτικά, είναι τα μέτρα που έχουν προσδιοριστεί για την επίτευξη του στόχου:

1. Η προώθηση της γεωργίας άνθρακα στο πλαίσιο της ΚΓΠ και άλλων προγραμμάτων της ΕΕ (για παράδειγμα, το πρόγραμμα LIFE που περιλαμβάνει ένα έργο στην αμπελουργία), καθώς και μέσω εθνικής και ιδιωτικής δημόσιας χρηματοδότησης·
2. Η παροχή εξατομικευμένων υπηρεσιών διαχείρισης δεδομένων και συμβουλευτικών υπηρεσιών για γεωργικούς φορείς εκμετάλλευσης·
3. Τον ορισμό τυποποιημένων μεθοδολογιών παρακολούθησης, υποβολής εκθέσεων και επαλήθευσης που είναι απαραίτητες για να διασφαλιστεί η επαρκής πιστοποίηση και να καταστεί δυνατή η ανάπτυξη της αγοράς άνθρακα.

Σε αυτό το τελευταίο σημείο, το χρηματοοικονομικό μέσο που θα διαδραματίσει τον σημαντικότερο ρόλο τα επόμενα χρόνια και που θα μπορούσε να αποτελέσει μια ευκαιρία εισοδήματος για τις γεωργικές εταιρείες, αφορά ακριβώς την « Αγορά Πίστωσης Άνθρακα », υπό την προϋπόθεση ότι θα εφαρμοστεί, θα βελτιωθεί και θα ρυθμιστεί επαρκώς. Ο αγρότης που υιοθετεί πρακτικές καλλιέργειας άνθρακα θα είναι σε θέση να πιστοποιήσει, μέσω ενός οργανισμού, την απομάκρυνση CO₂ από την ατμόσφαιρα, μετατρέποντας τους τόνους διοξειδίου του άνθρακα που απομακρύνονται σε Πιστώσεις Άνθρακα , οι οποίες μπορούν να αγοραστούν από μια ιδιωτική εταιρεία για να αντισταθμίσει το κλιματικό της αποτύπωμα και να επιτύχει τους στόχους της Ουδετερότητας Άνθρακα. Επί του παρόντος, υπάρχουν ορισμένα ζητήματα που σχετίζονται με τις πιστώσεις, κυρίως όσον αφορά την ποσοτικοποίηση του δεσμευμένου άνθρακα, η οποία απαιτεί τυποποιημένες μεθοδολογίες και προηγμένες τεχνολογίες. Σε αυτό προστίθεται η ακόμη μάλλον χαμηλή και ασταθής τιμή αγοράς των πιστώσεων άνθρακα, γεγονός που καθιστά τη γεωργία άνθρακα μη βιώσιμη.

Ωστόσο, η πορεία που ακολουθήθηκε αντιπροσωπεύει μια πιθανή αλλά ενδιαφέρουσα ευκαιρία εισοδήματος για τους αγρότες οι οποίοι – υιοθετώντας πιο φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές – εκτός από τα κίνητρα που συνδέονται με την Κοινή Γεωργική Πολιτική, θα είναι σε θέση να πωλούν πιστώσεις άνθρακα στην αγορά, αξιοποιώντας τις προσπάθειες που καταβάλλονται για τη βελτίωση του ισοζυγίου άνθρακα και συμβάλλοντας στην προώθηση μιας πιο ανθεκτικής και βιώσιμης γεωργίας, καθώς και μιας αγροδιατροφικής αλυσίδας με μικρότερο αντίκτυπο στο κλίμα. Όπως πάντα, οι αγρότες θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στο μέλλον μας, ελπίζουμε με δίκαιη αποζημίωση.

Πηγή

Domenico Zagaria
@uvadatavola.com