Μα πλούσια ιστορία στο πέρασμα των αιώνων : Στην Αρχαία Ελλάδα, ήταν γνωστό ως «υπερικόν», ενώ στη νεότερη Ελλάδα, είναι επίσης γνωστό και ως βαλσαμόχορτο ή σπαθόχορτο, ενώ, στην ξένη (Αγγλική) βιβλιογραφία, αναφέρεται ως Perforate St John's-wort [1] Common Saint John's wort και St. John's wort.

Το σπαθόλαδο ή βαλσαμέλαιο είναι ένα φυσικό έλαιο που παράγεται από το φυτό Hypericum perforatum, γνωστό στην Ελλάδα ως σπαθόχορτο ή βαλσαμόχορτο. Χρησιμοποιείται ευρέως στη λαϊκή ιατρική για τις θεραπευτικές του ιδιότητες.
Αξίζει να σημειωθεί το γεγονός πως οι αρχαίοι Σπαρτιάτες το χρησιμοποιούσαν ευρέως για την επούλωση πληγών από όπου προέρχεται και η ονομασία “σπαθόλαδο”, δηλαδή το λάδι που τοποθετείται πάνω στις πληγές, οι οποίες προκαλούνται στις μάχες, συνήθως από σπαθί.

Στη συνέχεια, χρησιμοποιήθηκε σε τελετουργικά πολλών θρησκειών μεταξύ των οποίων και η χριστιανική.
Ονομάστηκε επίσης και βότανο του Αγίου Ιωάννη καθώς η παράδοση θέλει τη συγκομιδή των κίτρινων λουλουδιών του να γίνεται τον Ιούνιο και συγκεκριμένα ανήμερα της γιορτής του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή (24 Ιουνίου).
Όλες οι θρησκείες θεωρούσαν ότι το βότανο είχε τη δύναμη της κάθαρσης των “κακών πνευμάτων” ή ενεργειών. Το σπαθόλαδο από την αρχαιότητα ακόμη θεωρούνταν θεραπευτικό προϊόν για αμέτρητα προβλήματα υγείας.
Υπάρχουν αναφορές από τον Διοσκουρίδη- πατέρα της φαρμακολογίας , ο οποίος θεωρούσε πως το σπαθόλαδο ήταν ιαματικό για την μαλάρια αλλά και για το τσίμπημα φιδιών.

Η μαλάρια είναι μια σοβαρή παρασιτική νόσος που προκαλείται από πρωτόζωα του γένους Plasmodium. Μεταδίδεται μέσω τσιμπήματος μολυσμένων θηλυκών κουνουπιών του είδους Anopheles.

Είναι συνηθισμένη σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές, κυρίως
• στην Αφρική,
• την Ασία
• και τη Νότια Αμερική.
Τα συμπτώματα που δύναται να προκληθούν από μαλάρια περιγράφονται παρακάτω:
• Πυρετό (συνήθως επαναλαμβανόμενο, ανάλογα με τον κύκλο του παρασίτου)
• Ρίγος
• Εφίδρωση
• Πονοκέφαλο
• Ναυτία - εμετό
• Μυϊκούς πόνους.
Σε σοβαρές περιπτώσεις:μπορεί να προκληθεί :
• αναιμία,
• οργανική ανεπάρκεια
• ή και θάνατος.

Η δημοφιλία του φυτού συνέχισε να διευρύνεται μέχρι την εποχή του Ιπποκράτη και του Γαληνού και στη συνέχεια κατέκτησε και την αρχαία Ρώμη.

Βοτανική ταξινόμηση:
Στον παρακάτω πίνακα σκιαγραφείται η συστηματική ταξινόμηση του συγκεκριμένου φυτού :

Παρασκευή:
Παραδοσιακά, το σπαθόλαδο παρασκευάζεται με την εκχύλιση των λουλουδιών του σπαθόχορτου σε ελαιόλαδο. Η διαδικασία περιλαμβάνει την έκθεση του μείγματος στον ήλιο για αρκετές εβδομάδες, έως ότου το έλαιο αποκτήσει το χαρακτηριστικό κόκκινο χρώμα του.

Μπορεί να γίνει και με αποξηραμένα άνθη σπαθόχορτου, αλλά η δύναμη του τελικού προϊόντος θα είναι μειωμένη κατά 30%.

Τα άνθη του σπαθόχορτου χρωματίζουν τα χέρια. Υπαίτια και κύρια χημική ουσία είναι η υπερικίνη, η οποία χρωματίζει το λάδι με το χαρακτηριστικό πορφυρό χρώμα.
Διαδικασία παρασκευής:
Σε σκουρόχρωμο μπουκάλι ή βάζο τοποθετούμε τα άνθη που μαζέψαμε και γεμίζουμε το δοχείο με το εξαιρετικό ελαιόλαδο που προμηθευτήκαμε, μέχρι να τα καλύψουμε.
Το τοποθετούμε σε μέρος που το "βλέπει" ο ήλιος και φροντίζουμε να το ανακινούμε κάθε μέρα ή έστω καθε δύο ημέρες τουλάχιστον. Από τις πρώτες 2-3 ημέρες το λάδι αρχίζει να παίρνει το χαρακτηριστικό κόκκινο χρώμα.

Σε περίπου 40 ημέρες είναι έτοιμο για χρήση. Φιλτράρουμε το λάδι από τα άνθη και το τοποθετούμε σε νέο, επίσης σκουρόχρωμο, αποστειρωμένο δοχείο γιατί, όπως είπαμε, είναι φωτοευαίσθητο.
Φυλάσσεται σε σκιερό και δροσερό μέρος, όχι όμως στο ψυγείο. Χονδρικά, αν το λάδι που χρησιμοποιήσαμε είναι φρέσκο, διατηρείται για 1 έτος.

Πάντα κόβουμε μόνο τα άνθη και ποτέ δε ξεριζώνουμε το φυτό, γιατί χρειαζόμαστε μόνο αυτά και έτσι επιτρέπουμε στο φυτό να βγάλει νέα χωρίς να το καταστρέψουμε.
Συνιστώμενη δόση και αποθήκευση: μετά από ενδελεχής έρευνες γενικά συνίσταται για τα ενήλικα άτομα η δόση των 300 mg τρεις φορές την ημέρα και να λαμβάνεται για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, έως 12 εβδομάδες πάντα με συμβουλή γιατρού.
Συνιστώμενη δόση για παιδιά :χορήγηση από το στόμα για εως και οκτώ εβδομάδες σε παιδιά ηλικίας 6-17 ετών.
Εγκυμοσύνη θηλασμός: Είναι πιθανώς μη ασφαλές όταν λαμβάνεται από το στόμα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή του θηλασμού . Η λήψη του κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να προκαλέσει γενετικές ανωμαλίες στα βρέφη.
Για εφαρμογή στο δέρμα: συνιστώμενη δόση: η χρήση μια φορά την εβδομάδα εως και τέσσερις εβδομάδες.Ωστόσο, εγκυμονούν σοβαρές επιπλοκές από σοβαρές δερματικές αντιδράσεις μετά από έντονη έκθεση στο ήλιο.
Διατήρηση και ασφάλεια:
Για να διατηρηθεί η αποτελεσματικότητά του, όλα τα παρασκευάσματα του βοτάνου πρέπει να διατηρούνται σε δροσερό, ξηρό μέρος. Τα ενεργά συστατικά μπορεί να επηρεαστούν από το φως, γι' αυτό τα συμπληρώματα συχνά συσκευάζονται σε σκούρο δοχείο. Φροντίστε να αποθηκεύετε το μπουκάλι ή τη συσκευασία μακριά από το άμεσο ηλιακό φως.
Προσοχή γιατί σε αντίθεση με τα συνταγογραφούμενα και μη συνταγογραφούμενα φάρμακα, τα φυτικά συμπληρώματα δεν διατίθενται πάντα σε δοχεία που προστατεύονται από παιδιά.
Ιδιότητες και Χρήσεις:
Το σπαθόλαδο έχει αποδειχθεί ότι έχει πολλές ιδιότητες, όπως:
1. Αντιφλεγμονώδες: Χρησιμοποιείται για την καταπράυνση φλεγμονών στο δέρμα και τους μύες.
2. Επουλωτικό: Εφαρμόζεται τοπικά σε πληγές, εγκαύματα και δερματικούς ερεθισμούς. 3.Αναπλαστικό :βοηθά στην αντιμετώπιση των ραγάδων πριν ή μετά την εγκυμοσύνη ή λόγω απώλειας βάρους.
4,Αναλγητικό: Μπορεί να μειώσει τον πόνο από μυϊκούς τραυματισμούς ή ρευματισμούς.
5, Αντιβακτηριδιακό: Συμβάλλει στην προστασία από λοιμώξεις.
Συνίσταται για :
• κολίτιδα,
• γαστρίτιδα,
• αιμορροΐδες,
• δυσπεψία,
• στομαχικούς πόνους,
• δυσκοιλιότητα,
• καούρες,
• αισθήματος καύσου,
• ισχιαλγίες- μυαλγίες,
• Επίσης, συμβάλλει στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος και έχει αποχρεμπτική δράση.
• Βοηθά στην αντιμετώπιση του προεμμηνορυσιακού συνδρόμου και εμμηνόπαυσης.
• έχει ηρεμιστική δράση, βοηθά στην αντιμετώπιση της αϋπνίας .

Μπορεί όμως να έχει και εξωτερική χρήση.
Δύναται να χρησιμοποιηθεί σε εντριβή ή επάλειψη αλλά και ως συστατικό σε
κρέμες ,
αλοιφές για την αντιμετώπιση δερματικών παθήσεων όπως :
• έρπη,
• εξανθήματα,
• ξηροδερμία,
• ψωρίαση και κνησμό,
• σε πληγές,
• έλκη (απλά και εκ κατακλίσεως),
• ηλιακά και θερμικά εγκαύματα και εκδορές.
Είναι επίσης εξαιρετικό καλλυντικό, ιδιαίτερα για ξηρά, ευαίσθητα και κουρασμένα δέρματα. Τέλος, συμβάλλει στην θεραπεία εγκαυμάτων.

Σύγχρονες Επιστημονικές Μελέτες:
Η έρευνα γύρω από το Hypericum perforatum επικεντρώνεται κυρίως στις αντικαταθλιπτικές του ιδιότητες, ενώ για το σπαθόλαδο οι επιστημονικές μελέτες είναι περιορισμένες. Ωστόσο, μερικές μελέτες έχουν δείξει ότι περιέχει δραστικές ενώσεις όπως:
• Υπερικίνη και υπερφορίνη: Συμβάλλουν στις επουλωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες.
• Φλαβονοειδή: Έχουν αντιοξειδωτική δράση.
Προφυλάξεις:
Φωτοευαισθησία: Το σπαθόλαδο ωστόσο μπορεί να προκαλέσει ευαισθησία στο φως, γι' αυτό προτείνεται η αποφυγή της ηλιακής έκθεσης μετά την εφαρμογή.
Αλληλεπιδράσεις με φάρμακα: Απαιτείται προσοχή, καθώς μπορεί να αλληλεπιδράσει με αντικαταθλιπτικά, αντιπηκτικά και αντισυλληπτικά.
Εξωτερική χρήση: Ενδείκνυται κυρίως για εξωτερική εφαρμογή.
Η εσωτερική χρήση πρέπει να γίνεται μόνο υπό ιατρική επίβλεψη.
Συμπερασματικά
Το βαλσαμόχορτο είναι εύκολα διαθέσιμο χωρίς ιατρική συνταγή και μπορεί να βρεθεί σε διάφορες μορφές, όπως:
τσάι,
δισκία,
κάψουλες
και τοπικές αλοιφές.
Αυτό το βότανο χρησιμοποιείται συχνά στην εναλλακτική ιατρική για τη θεραπεία διαφόρων παθήσεων. Ωστόσο, η έρευνα που υποστηρίζει την αποτελεσματικότητά του για πολλές από αυτές τις χρήσεις είναι περιορισμένη.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το βαλσαμόχορτο μπορεί να αλληλεπιδράσει με ορισμένα συνταγογραφούμενα φάρμακα, ενδεχομένως προκαλώντας ανεπιθύμητες ενέργειες. Επιπλέον, μπορεί να προκαλέσει επιπλοκές σε άτομα με διαταραχές διάθεσης ή να επηρεάσει αρνητικά αγέννητα ή θηλάζοντα μωρά.
Δεδομένων αυτών των κινδύνων, είναι απαραίτητο να συμβουλευτείτε έναν επαγγελματία υγείας πριν χρησιμοποιήσετε το βαλσαμόχορτο.
Το σπαθόχορτο προσφέρει πιθανά οφέλη για άτομα με
• ήπια έως μέτρια κατάθλιψη,
• άγχος
• και συμπτώματα εμμηνόπαυσης.
Ωστόσο, είναι σημαντικό να ληφθούν υπόψη οι πιθανές παρενέργειες και οι αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Πάντα να συμβουλεύεστε γιατρό πριν ξεκινήσετε οποιοδήποτε νέο συμπλήρωμα, συμπεριλαμβανομένου του σπαθόχορτου, για να βεβαιωθείτε ότι είναι κατάλληλο για τις συγκεκριμένες ανάγκες και συνθήκες υγείας σας.
Αναζητήστε προϊόντα με σφραγίδα έγκρισης από τρίτο οργανισμό που παρέχει δοκιμές ποιότητας, όπως το U.S. Pharmacopeia, το Consumer Lab ή το NSF International.
Μια σφραγίδα έγκρισης από αυτούς τους οργανισμούς διασφαλίζει ότι ένα προϊόν κατασκευάστηκε σωστά, ότι περιλαμβάνει πραγματικά τα συστατικά που αναφέρονται στην ετικέτα και δεν περιέχει επιβλαβή επίπεδα ρύπων. Ωστόσο, η σφραγίδα έγκρισης δεν εγγυάται την ασφάλεια ή την αποτελεσματικότητα ενός προϊόντος.
Συμπερασματικά, το σπαθόλαδο αποτελεί ένα φυσικό προϊόν με πάρα πολλές ιδιότητες αλλά και ευεργετικές επιδράσεις στον άνθρωπο. Ωστόσο , πριν από οποιαδήποτε χρήση (εξωτερική – εσωτερική ) απαιτείται πάντα η ιατρική παραίνεση αλλά και παρακολούθηση. Το σπαθόλαδο μπορεί να έχει πληθώρα από αντιφλεγμονώδεις,αντιμικροβιακές,αντικαθλιπτικές ιδιότητες αλλά η χρήση του σε καμία των περιπτώσεων δεν θα πρέπει να γίνεται αλόγιστα αλλά με προσοχή και πάντα με την παρακολούθηση γιατρού.Η προσεκτική χρήση και η παρακολούθηση των αντιδράσεων του σώματος μπορούν να βοηθήσουν στην πλήρηvαξιοποίηση των ευεγερτικών ιδιοτήτων του αλλά και στην αποφυγή παρενεργειών.

• Ελληνική βιβλιογραφία :
https://www.onmed.gr/diatrofi/story/406594/spathoxorto-xriseis-dosologia-kai-odigies-asfaleias
https://www.spititoumeliou.gr/

https://www.vita4you.gr/blog-vita4you/el/item/spatholado-valsamelaio-idiotites-chriseis-amp-parenergeies.html

• Ξενόγλωσση βιβλιογραφία:
https://scientistsagainstmalaria.net/vector/anopheles-freeborni
https://www.verywellmind.com/st-johns-wort-a2-89959
https://www.healthline.com/health-news/is-st-johns-wort-safe-080615
https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-329/st-johns-wort
https://www.medicalnewstoday.com/articles/174928
Medically reviewed by Debra Rose Wilson, Ph.D., MSN, R.N., IBCLC, AHN-BC, CHT — Written by Yvette Brazier — Updated on January 12, 2024.

Γιαμαλής Γεώργιος
Γεωπόνος Φυτικής Παραγωγής M.Sc.
Σχολή Επιστημών Γεωπονίας και Δασολογίας
Τμήμα Αγροτικής Ανάπτυξης Δ.Π.Θ. Ορεστιάδα.