Με τον καθηγητή Alessandro Leone του Πανεπιστημίου του Μπάρι, ανακαλύπτουμε καινοτόμες λύσεις και βιώσιμες πρακτικές για τη μείωση αυτού του φαινομένου και την εγγύηση αποτελεσματικής και φιλικής προς το περιβάλλον γεωργικής διαχείρισης.

Η εντατική χρήση ολοένα και πιο βαρέων γεωργικών μηχανημάτων και η χρήση ενίοτε ανεπαρκών αγρονομικών πρακτικών αποτελούν τη βάση ενός από τα σημαντικότερα προβλήματα που καλείται να αντιμετωπίσει η σύγχρονη γεωργία: τη συμπίεση του εδάφους. Αυτό είναι ένα ολοένα και πιο συχνό φαινόμενο που οδηγεί στη μείωση του πορώδους του εδάφους, περιορίζοντας την ικανότητα των ριζών των φυτών και των μικροοργανισμών του εδάφους να εκτελούν τις ζωτικές τους λειτουργίες, με συνέπειες που κυμαίνονται από μειωμένες αποδόσεις έως μεγαλύτερη ευπάθεια του εδάφους στη διάβρωση. Είναι όμως δυνατόν να αναγνωρίσουμε το συμπιεσμένο έδαφος; Υπάρχουν σήμερα λύσεις που επιτρέπουν στον αγρότη να αποτρέψει και να διαχειριστεί το φαινόμενο; Μιλάμε για αυτό με τον Alessandro Leone, καθηγητή Αγροτικής Μηχανικής και Μηχανοποίησης στο Τμήμα Επιστημών Εδάφους, Φυτών και Τροφίμων του Πανεπιστημίου του Μπάρι Aldo Moro.

Τι είναι η συμπύκνωση του εδάφους και γιατί αποτελεί σημαντικό πρόβλημα για τη σύγχρονη γεωργία;

Ο όρος συμπίεση εδάφους ή συμπύκνωση αναφέρεται στην προοδευτική απώλεια πορώδους στο στρώμα εδάφους έως και 50 cm βάθος περίπου. Ένα έδαφος, στην πραγματικότητα, μπορεί να θεωρηθεί υγιές από δομική άποψη όταν αποτελείται από περίπου τα μισά στερεά σωματίδια και το άλλο μισό από κενούς χώρους, που ονομάζονται πόροι. 

Όταν συμβαίνει συμπίεση του εδάφους, τα πλευρικά τοιχώματα των πόρων καταρρέουν, προκαλώντας τη διάσπαση του εδάφους. Η μείωση του πορώδους που δημιουργείται έτσι, με την επακόλουθη αύξηση της φαινομενικής πυκνότητας του εδάφους (περισσότερα στερεά σωματίδια βρίσκονται σε μονάδα όγκου), καθορίζει έναν περιορισμό των ανταλλαγών αερίων και της ικανότητας διείσδυσης του νερού, με αρνητικές επιπτώσεις για την ανάπτυξη των φυτών και την υγεία του εδάφους. Συγκεκριμένα, οι ρίζες των φυτών δεν βρίσκουν πλέον τον απαραίτητο χώρο για να αναπτυχθούν, χάνοντας έτσι την ικανότητα να απορροφούν νερό και θρεπτικά συστατικά και αντιμετωπίζουν το φαινόμενο της ασφυξίας των ριζών. Μια εικόνα που βραχυπρόθεσμα μεταφράζεται σε μείωση των αποδόσεων παραγωγής ή, στη χειρότερη περίπτωση, μείωση της ζωτικότητας των φυτών. Οι συνέπειες της συμπίεσης του εδάφους, ωστόσο, γίνονται πιο εμφανείς μόνο μετά από λίγα χρόνια. Ξεκινώντας από τη μείωση της δραστηριότητας χρήσιμων οργανισμών όπως βακτήρια, φύκια, μύκητες, ελατηριωτές ουρές, γαιοσκώληκες και πολλά άλλα έντομα, που υπάρχουν σε δισεκατομμύρια στο έδαφος, το οποίο διακυβεύεται λόγω της χαμηλότερης περιεκτικότητας σε αέρα και νερό στο έδαφος. Τα συμπαγή εδάφη, μάλιστα, δεν αφήνουν εύκολα το νερό να διεισδύσει. Μια πτυχή που εκτός από τη μείωση του υδατικού πόρου στο έδαφος, ευνοεί την επιφανειακή ροή του νερού, με συνακόλουθα προβλήματα διάβρωσης του εδάφους, ιδιαίτερα σε εδάφη που χαρακτηρίζονται από σημαντικές κλίσεις.

Ποιες είναι οι κύριες αιτίες συμπίεσης στον αγροτικό τομέα;

Οι αιτίες της συμπίεσης του εδάφους είναι ποικίλες και μπορούν να ταξινομηθούν σε φυσικές ή ανθρωπογενείς. Οι φυσικές περιλαμβάνουν ιδιαίτερα έντονες βροχοπτώσεις και  κύκλους ρωγμών και διόγκωσης του εδάφους.  Ωστόσο, είναι τα ανθρωπικά αίτια που έχουν σημαντικά μεγαλύτερη επίδραση: τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, υιοθετήθηκαν διάφορες σκοπιμότητες που αφενός επέτρεψαν την αύξηση της παραγωγής, αφετέρου ευνόησαν φαινόμενα όπως π.χ. συμπίεση του εδάφους. Συγκεκριμένα, είναι δυνατή η διάκριση μηχανικών και αγρονομικών ανθρωπογενών αιτιών. Τα πρώτα αφορούν τη χρήση βαρέων γεωργικών μηχανημάτων και τη συνεχή διέλευση τους πάνω από τη γη. Αν στις αρχές του 1900, κατά την άνθηση των αγροτικών οχημάτων, τα τρακτέρ ήταν μειωμένης μάζας και η χρήση τους στα χωράφια ήταν περιορισμένη, σήμερα οι διαστάσεις, η μάζα και η συχνότητα διέλευσης των γεωργικών μηχανημάτων στο χωράφι έχουν αυξηθεί δραστικά, προκαλώντας συμπύκνωση του ανώτερου στρώματος εδάφους (περίπου 50-60 cm). 

Τα αγρονομικά αίτια, από την άλλη, αναφέρονται σε ανεπαρκείς γεωργικές πρακτικές, όπως η υπερβολική άροση του εδάφους, η μονοκαλλιέργεια και η μεμονωμένη διαδοχή. Στη σύγχρονη γεωργία, η συνεχής περιστροφή του εδάφους -μια ολοένα και πιο κοινή πρακτική- εκθέτει την οργανική ουσία στην ατμόσφαιρα, προκαλώντας ταχεία ανοργανοποίηση η οποία, αν και ευνοεί βραχυπρόθεσμα υψηλότερες αποδόσεις παραγωγής, μακροπρόθεσμα οδηγεί στην εξάντληση της οργανικής ουσίας, θεμελιώδης για τη θρεπτική και δομική λειτουργία που επιτελεί στο έδαφος. 

Ανεξάρτητα από την αιτία, ορισμένα χαρακτηριστικά του εδάφους μπορούν επίσης να επηρεάσουν τη συμπύκνωση. Όσον αφορά την υφή, για παράδειγμα, ένα αμμώδες έδαφος είναι γενικά λιγότερο επιρρεπές στη συμπύκνωση από ένα αργιλώδες έδαφος, καθώς τα χονδρότερα σωματίδια σχηματίζουν υψηλότερο ποσοστό κενών χώρων. Ομοίως, ένα καλά δομημένο έδαφος, όντας πλούσιο σε σταθερά συσσωματώματα, δηλαδή ομάδες σωματιδίων εδάφους που συνδέονται στενότερα μεταξύ τους από τα παρακείμενα σωματίδια, είναι λιγότερο εκτεθειμένο στη συμπίεση του εδάφους. Αντίθετα, τα εδάφη με επίπεδα υγρασίας ίσα ή μεγαλύτερα από την χωρητικότητα χωραφιού κινδυνεύουν περισσότερο από συμπύκνωση, ειδικά εάν υπόκεινται στη διέλευση βαρέων γεωργικών οχημάτων. Σε κάθε περίπτωση, όπως φαίνεται, η χρήση του εδάφους και η συμπίεσή του συνδέονται στενά, υπογραμμίζοντας την ανάγκη να καταστούν τα γεωργικά μηχανήματα λιγότερο επιδραστικά στην επιφάνεια του εδάφους και να υιοθετηθούν πιο βιώσιμες γεωργικές πρακτικές.

Πώς μπορούμε να παρέμβουμε για να περιορίσουμε αυτό το πρόβλημα;

Η διαχείριση της συμπίεσης του εδάφους απαιτεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που περιλαμβάνει τόσο τη χρήση καινοτόμων γεωργικών μηχανημάτων, ικανών να λειτουργούν γρήγορα και ελάχιστα επεμβατικά, όσο και την υιοθέτηση βιώσιμων γεωργικών πρακτικών. Μία από τις πιο αποτελεσματικές τεχνικές λύσεις για τη μείωση της συμπίεσης του εδάφους αφορά το μέγεθος των τρακτέρ και την επαναξιολόγηση των παρελκόμενων. Η επιλογή των τρακτέρ που ταιριάζουν στις ανάγκες της διαχείρισης γης μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των μαζών στο χωράφι. Όταν αυτό δεν είναι δυνατό, μπορούν να ληφθούν μέτρα για την κατανομή των φορτίων των τρακτέρ σε μεγαλύτερη επιφάνεια επαφής με το έδαφος:

• χρήση ελαστικών μεγάλων διατομών.

• χρήση συστημάτων ρύθμισης πίεσης (φούσκωμα/ξεφούσκωμα), υπάρχουν στην πραγματικότητα έξυπνα κεντρικά συστήματα φουσκώματος ελαστικών, τα οποία βελτιώνουν την πρόσφυση και κατανέμουν καλύτερα τα φορτία.

• αντικατάσταση ελαστικών με ελαστικές ράγες, μονές ή μισές ράγες στον μπροστινό ή τον πίσω άξονα, που προσφέρουν πολύ μεγαλύτερη επιφάνεια στήριξης από τα παραδοσιακά ελαστικά. Οι ελαστικές ράγες βελτιώνουν επίσης την πρόσφυση και τη σταθερότητα των γεωργικών μηχανημάτων σε ανώμαλο έδαφος και αποτελούν πλέον καθιερωμένη πρακτική σε πολλές γεωργικές περιοχές.

Όπως αναφέρθηκε, εκτός από τη χρήση καινοτόμων μηχανικών εξαρτημάτων, σημαντική υποστήριξη στη διαχείριση της συμπίεσης του εδάφους δίνει η υιοθέτηση βιώσιμων γεωργικών πρακτικών. Μεταξύ αυτών, ένα από τα πιο αποτελεσματικά είναι η περιορισμένη κυκλοφορία, η οποία συνίσταται στη δημιουργία λωρίδων εντός των χωραφιών, οι οποίες, παραμένοντας σταθερές για μερικά χρόνια, αποφεύγουν τη συμπίεση ολόκληρης της επιφάνειας του γηπέδου. Στη συνέχεια, αλλάζει η θέση τους, συγκεντρώνοντας τα περάσματα σε άλλες λωρίδες γης και αφήνοντας ελεύθερες τις προηγούμενες. Αυτή η μέθοδος μειώνει τη συνολική συμπίεση και επιτρέπει στο έδαφος να διατηρεί καλή δομή και πορώδες. Παράλληλα, η υιοθέτηση της συντηρητικής γεωργίας μπορεί να είναι εξίσου αποτελεσματική, επιτρέποντας τη διατήρηση και τη βελτίωση των φυσικοχημικών συνθηκών του εδάφους. Η γεωργία διατήρησης βασίζεται σε 3 θεμελιώδεις αρχές :

1. ελάχιστη μηχανική διαταραχή του εδάφους.

2. μόνιμη κάλυψη εδάφους.

3. διαφοροποίηση των ειδών που αναπτύσσονται διαδοχικά ή σε συνδυασμό μέσω αμειψισπορών.

Σύμφωνα με τις αρχές της συντηρητικής γεωργίας υπάρχουν και συγκεκριμένες καλλιεργητικές εργασίες που χωρίζονται σε δύο κατηγορίες :

1. μειωμένη ή ελάχιστη άροση, η οποία περιλαμβάνει την εκτέλεση πρωτογενούς ή δύο στρώσεων άροσης χωρίς αναστροφή των φετών του εδάφους ή ελάχιστη άροση για την προετοιμασία του στρώματος σποράς (ελάχιστο όργωμα).

2. συντηρητική άροση, η οποία περιλαμβάνει σπορά στο έδαφος χωρίς προηγούμενη άροση (χωρίς άροση).

Σε θεσμικό επίπεδο, υπάρχουν πρωτοβουλίες στήριξης των αγροτών για την αντιμετώπιση του προβλήματος της συμπίεσης;

Η Ευρώπη είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στα περιβαλλοντικά προβλήματα και στις επιπτώσεις της γεωργίας στο περιβάλλον. Στο πλαίσιο του Ecoscheme 2 που προβλέπεται από την ΚΓΠ 2023-2027, για παράδειγμα, χορηγείται πριμ 12 ευρώ/στρέμμα σε αγρότες που σχεδιάζουν να καλύψουν τη γη με γρασίδι από τις 15 Σεπτεμβρίου έως τις 15 Μαΐου του επόμενου έτους σε δενδροφυτεύσεις. Εκτός από την ΚΓΠ, πολλά μέτρα που υπάρχουν στο πλαίσιο του PNRR τείνουν να δίνουν κίνητρα για την αγορά γεωργικών μηχανημάτων που προκαλούν τη μικρότερη δυνατή ζημιά στη γη. Όπως είδαμε, η συμπίεση του εδάφους είναι ένα σημαντικό ζήτημα για τη σύγχρονη γεωργία, αλλά μέσω της χρήσης προηγμένων τεχνολογιών και βιώσιμων γεωργικών πρακτικών μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά. Η κοινή δέσμευση προς αυτή την κατεύθυνση είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση βιώσιμης γεωργικής παραγωγικότητας με την πάροδο του χρόνου. Η συνεργασία μεταξύ αγροτών, ερευνητών και ιδρυμάτων μπορεί στην πραγματικότητα να ενθαρρύνει την ανάπτυξη και την υιοθέτηση καινοτόμων και βιώσιμων πρακτικών, διασφαλίζοντας όχι μόνο τη γονιμότητα του εδάφους, αλλά και την ανθεκτικότητα των καλλιεργειών στο περιβαλλοντικό στρες. Η επένδυση στην βιωσιμότητα του εδάφους σήμερα σημαίνει εγγύηση της επισιτιστικής ασφάλειας και της οικολογικής βιωσιμότητας για τις μελλοντικές γενιές, προάγοντας τη γεωργία που είναι παραγωγική, αλλά και σεβόμενη τις φυσικές ισορροπίες.

Πηγή

Donato Liberto
© fruitjournal.com