Τα σιτηρά, όπως το σιτάρι, το κριθάρι, η βρώμη σίκαλη, σιτοσίκαλη ή triticale και το καλαμπόκι, αποτελούν τη βάση της διατροφής παγκοσμίως και είναι βασικά προϊόντα αγροτικής παραγωγής. Η προστασία των σιτηρών από ασθένειες είναι κρίσιμη για τη διατήρηση όχι μόνο της απόδοσης αλλά και της ποιότητας.

Μία σύντομη αναδρομή στο παρελθόν:

Στην αρχαιότητα υπάρχουν ενδείξεις ότι τόσο οι Έλληνες όσο και οι Ρωμαίοι έκαναν προσφορές στο ναό της Θεάς της γονιμότητας, ‘Robigus’, σε μια προσπάθεια να αποτραπούν απώλειες της παραγωγής λόγω της σκουριάς .(McIntosh, Wellings και Park, 1995). Το χαρακτηριστικό στις ασθένειες είναι ότι δεν υποβαθμίζεται μόνο η παραγωγή αλλά και η ποιότητα.

Οι ασθένειες, προκαλούνται από παθογόνα όπως:

1. Μύκητες,

2. Βακτήρια,

3. Ιούς,

4. Έντομα,

5. ή ακόμη και από δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες

μπορούν να μειώσουν σημαντικά την παραγωγή και να επηρεάσουν την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια.

Σκουριά (Rust) ή Σκωρίαση. Προκαλείται από: Μύκητες του γένους Puccinia.

Συμπτώματα: Εμφάνιση πορτοκαλί ή καφέ κηλίδων στα φύλλα και τα στελέχη.

Αντιμετώπιση: Ανθεκτικές ποικιλίες, καλλιεργητικές πρακτικές και μυκητοκτόνα.

Η σκωρίαση είναι μία από τις σημαντικότερες ασθένειες που προσβάλλουν τα σιτηρά, προκαλώντας μεγάλες ζημιές στην παραγωγή. Οφείλεται σε μύκητες του γένους Puccinia και διακρίνεται σε τρεις κύριους τύπους, ανάλογα με το μέρος του φυτού που προσβάλλεται και τα συμπτώματα.

 Ακολουθούν οι κύριοι τύποι σκωρίασης:

1 Καστανή σκωρίαση Brown Rust.

(Leaf Rust) ή σκωρίαση των φύλλων .

(Σιτάρι, Σίκαλη,Τριτικάλε)

Προκαλείται από: Puccinia triticina. Φυτά-στόχοι: Σιτάρι.

Συμπτώματα: Μικρές, κυκλικές καφέ-πορτοκαλί κηλίδες (ουρεδοσωρίδια) στην επιφάνεια των φύλλων.

Μπορεί να προκαλέσει πρόωρη ξήρανση των φύλλων.

Η ιδανική Θερμοκρασία ανάπτυξης μπορεί να κυμανθεί μεταξύ 10 °C – 30 °C και υψηλή σχετική υγρασία. Εμφανίζεται πιο μπροστά από την μαύρη σκωρίαση στην καλλιέργεια.

Επιπτώσεις: Μείωση της φωτοσύνθεσης και της απόδοσης.

Αντιμετώπιση: Καλλιέργεια ανθεκτικών ποικιλιών. Χρήση μυκητοκτόνων.

2. Κίτρινη σκωρίαση (Stripe Rust) (Σιτάρι,Κριθάρι, Σίκαλη). Προκαλείται από: Puccinia striiformis.

Φυτά-στόχοι: Σιτάρι, κριθάρι.

Συμπτώματα: Κίτρινες-πορτοκαλί γραμμές (λωρίδες) από ουρεδοσωρίδια που ονομάζονται φλύκταινες αναπτύσσονται παράλληλα στις νευρώσεις των φύλλων.

Προσβολή στα φύλλα, τα στάχυα και μερικές φορές στους βλαστούς. Έχει αποδειχθεί μετά από ενδελεχής μελέτες αλλά και πειράματα από ερευνητές ότι η ιδανική θερμοκρασία ανάπτυξης 0 °C – 22 °C και υψηλή σχετική υγρασία.

Επιπτώσεις: Μειωμένη ανάπτυξη και πρόωρη ξήρανση των φύλλων. Σημαντική μείωση της παραγωγής, ιδιαίτερα σε ψυχρά και υγρά κλίματα.

Αντιμετώπιση: Καλλιέργεια ανθεκτικών ποικιλιών. Χρήση συστημικών μυκητοκτόνων.

3. Μαύρη σκωρίαση (Stem Rust)

Δύναται να προσβάλει Σιτάρι, Κριθάρι Βρώμη Σίκαλη).

Είναι η πιο καραστρεπτική απ όλες προσβάλει κυρίως στέλεχος και φύλλα.

Στο τέλος της καλλιεργητικής περιόδου τα ή κατά την διάρκεια κάποιου ισχυρού σοκ από τα ουρεδοσπόρια παράγονται μαύρα σπόρια που ονομάζονται τέλειοσπόρια . Μετά από ενδελεχής έρευνες και μελέτες έχει διαπιστωθεί ότι η ιδανική θερμοκρασία ανάπτυξης 15 °C – 30 °C.

Προκαλείται από: Puccinia graminis.

Φυτά-στόχοι: Σιτάρι, σίκαλη.

Συμπτώματα: Σκούρες καφέ έως μαύρες φλύκταινες (ουρεδοσωρίδια και τελιώσωμα) στους βλαστούς, τα φύλλα και τα στάχυα. Μπορεί να προκαλέσει σπάσιμο των βλαστών.

Επιπτώσεις: Μεγάλες απώλειες στην παραγωγή, ιδιαίτερα σε ευνοϊκές συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας και υγρασίας.

Αντιμετώπιση: Εξάλειψη του ενδιάμεσου ξενιστή (π.χ. βατομουριές). Χρήση ανθεκτικών ποικιλιών και προληπτικών μυκητοκτόνων. Επιπλέον, η σκωρίαση ευνοείται από υγρές και δροσερές συνθήκες. Συχνά εξαπλώνεται με ταχύτητα λόγω του ανέμου που μεταφέρει τα σπόρια σε μεγάλες αποστάσεις. Η συνεχής ανάπτυξη ανθεκτικών ποικιλιών είναι απαραίτητη, καθώς οι μύκητες εξελίσσονται και εμφανίζουν νέους παθογόνους τύπους. Με την κατάλληλη διαχείριση και προληπτικές δράσεις, η ζημιά από τις ασθένειες σκωρίασης μπορεί να περιοριστεί σημαντικά.

Επιγραμματικά: Οι σκωριάσεις (σκωρίαση ή σκωριόμορφες ασθένειες) είναι μυκητολογικές ασθένειες που προκαλούνται από μύκητες του γένους Puccinia, Uromyces και άλλων σχετικών. Αυτές οι ασθένειες προσβάλλουν κυρίως τα εξής σιτηρά:

Σιτάρι (μαλακό και σκληρό)

• Puccinia triticina (σκωρίαση των φύλλων).

• Puccinia graminis (σκωρίαση του στελέχους).

• Puccinia striiformis (κίτρινη σκωρίαση ή γραμμωτή σκωρίαση).

Κριθάρι

• Puccinia hordei (σκωρίαση των φύλλων).

• . Puccinia graminis (σκωρίαση του στελέχους, κοινή και στο σιτάρι).

Βρώμη

• Puccinia coronata (σκωρίαση της βρώμης)

• Puccinia graminis (σκωρίαση του στελέχους, λιγότερο συχνή).

Σίκαλη

• Puccinia graminis (σκωρίαση του στελέχους).

• Puccinia dispersa (σκωρίαση της σίκαλης).

Διάφορα χορτοδοτικά αγρωστώδη (π.χ. φεστούκες, λόλιουμ κ.ά.)

Το τριτικάλε (υβρίδιο σιταριού και σίκαλης) είναι επίσης ευάλωτο στις ασθένειες της σκωρίασης που προσβάλλουν τα σιτηρά.

Οι σημαντικότερες μορφές σκωρίασης που επηρεάζουν το τριτικάλε είναι οι εξής:

Σκωρίαση των φύλλων (Puccinia triticina).

Προκαλεί χαρακτηριστικές πορτοκαλί-καφέ φλύκταινες στην επιφάνεια των φύλλων.

Είναι συνηθισμένη σε περιοχές με ήπιες θερμοκρασίες και υψηλή υγρασία.

Το τριτικάλε είναι πιο ανθεκτικό στη σκωρίαση των φύλλων σε σύγκριση με το κοινό σιτάρι, αλλά ευπαθείς ποικιλίες μπορούν να υποστούν σημαντικές απώλειες.

2. Σκωρίαση του στελέχους (Puccinia graminis)

Προσβάλλει :το στέλεχος, τα φύλλα και τους κόμβους του φυτού.

Προκαλεί :επιμήκεις, σκουρόχρωμες φλύκταινες που απελευθερώνουν σπόρια.

Είναι η πιο επικίνδυνη μορφή σκωρίασης λόγω της σοβαρής ζημιάς που προκαλεί και μπορεί να οδηγήσει σε πτώση της απόδοσης. 3

3. Κίτρινη σκωρίαση (Puccinia striiformis)

Προκαλεί:κιτρινωπές, γραμμωτές φλύκταινες στις φλέβες των φύλλων.

Είναι πιο συνηθισμένη σε ψυχρότερα κλίματα και σε καλλιέργειες με πυκνή βλάστηση.

Παράγοντες που ευνοούν τη σκωρίαση στο τριτικάλε: Υψηλή υγρασία και δροσιά: Οι βροχοπτώσεις και η παρατεταμένη υγρασία στη φυλλική επιφάνεια ευνοούν τη μόλυνση. Θερμοκρασίες: Οι ήπιες θερμοκρασίες (10-25°C) είναι ιδανικές για την ανάπτυξη των μυκήτων.

Πυκνή καλλιέργεια: Η περιορισμένη κυκλοφορία του αέρα αυξάνει την υγρασία και την πιθανότητα μόλυνσης.

Μέτρα ελέγχου:

1 Χρήση ανθεκτικών ποικιλιών τριτικάλε.

Οι ανθεκτικές ποικιλίες μπορούν να περιορίσουν την εξάπλωση της ασθένειας.

2. Καλλιεργητικές πρακτικές: Εξασφάλιση καλής κυκλοφορίας του αέρα (κανονικές αποστάσεις φύτευσης). Αποφυγή υπερβολικής λίπανσης με άζωτο, που αυξάνει τη βλάστηση και την υγρασία.

3. Χημική προστασία: Η χρήση μυκητοκτόνων (π.χ. τριαζόλες, στρομπιλουρίνες) μπορεί να είναι αποτελεσματική αν εφαρμοστεί εγκαίρως, ιδιαίτερα όταν εμφανίζονται τα πρώτα συμπτώματα.

4. Περιορισμός υπολειμμάτων: Η καταστροφή ή ενσωμάτωση υπολειμμάτων προηγούμενων καλλιεργειών βοηθά στη μείωση των πηγών μόλυνσης. Η παρακολούθηση των αγρών για πρώιμα συμπτώματα είναι κρίσιμη για την έγκαιρη αντιμετώπιση και την αποφυγή μεγάλων ζημιών.

Συμπερασματικά,

πολλαπλά είδη Puccinia μπορούν να τα προσβάλλουν, συχνά όταν συνυπάρχουν με τα σιτηρά σε μικτές καλλιέργειες. Οι σκωριάσεις είναι ιδιαίτερα καταστροφικές όταν επικρατούν ευνοϊκές συνθήκες όπως υψηλή υγρασία, μέτριες θερμοκρασίες και πυκνή φύτευση. Ο έλεγχός τους περιλαμβάνει τη χρήση ανθεκτικών ποικιλιών, καλλιεργητικές πρακτικές (π.χ. αποφυγή υπερβολικής λίπανσης με άζωτο) και την εφαρμογή μυκητοκτόνων.

Γυμνός άνθρακας. (Loose smut).

Αιτία: Προκαλείται από τον μύκητα

• Ustilago tritici στο σιτάρι

• Ustilago nuda στο κριθάρι.
  
  Συμπτώματα:
  
  Ο μύκητας καταστρέφει τα άνθη των σιτηρών, μετατρέποντάς τα σε μαύρη μάζα σπορίων.
  
  Οι μολυσμένες κεφαλές έχουν μόνο μαύρα σπόρια (γυμνά), χωρίς προστατευτικά λέπια.
  
  Τα σπόρια απελευθερώνονται στον αέρα και μολύνουν νέες καλλιέργειες κατά την ανθοφορία.
  
  Μετάδοση:
  
  Μολύνονται τα σπέρματα και ο μύκητας παραμένει λανθάνων μέσα στο έμβρυο του σπόρου.
  
  Ενεργοποιείται όταν βλαστάνει ο σπόρος.
  
  Αντιμετώπιση:
  
  Χρήση πιστοποιημένου σπόρου απαλλαγμένου από μολύνσεις.
  
  Εφαρμογή μυκητοκτόνων κατά την επεξεργασία των σπόρων πριν τη σπορά.
  
  Ανθεκτικές ποικιλίες.

Ημικαλυμμένος άνθρακας (Covered smut)

 

Αιτία: Προκαλείται από τους μύκητες

Ustilago hordei (κριθάρι)

Ustilago kolleri (σιτάρι).

Συμπτώματα:

Τα σπόρια του μύκητα καλύπτονται με μια λεπτή μεμβράνη, γι' αυτό λέγεται "ημικαλυμμένος".

Οι μολυσμένοι σπόροι παραμένουν καλυμμένοι για κάποιο χρονικό διάστημα.

Όταν η μεμβράνη σπάει, τα σπόρια διασκορπίζονται και μολύνουν τα υπόλοιπα φυτά.

Μετάδοση:

Τα σπόρια παραμένουν στην επιφάνεια των σπόρων ή στο έδαφος και μεταφέρονται στα νέα φυτά.

Αντιμετώπιση:

Επεξεργασία των σπόρων με μυκητοκτόνα.

Καλή διαχείριση της καλλιέργειας για να μειωθεί η εξάπλωση των σπορίων.

Διαφορές μεταξύ γυμνού και ημικαλυμμένου άνθρακα:

Πρόληψη και Έλεγχος

1. Καθαροί Σπόροι: Χρησιμοποιείτε σπόρους απαλλαγμένους από μολύνσεις.

2. Μυκητοκτόνα: Επεξεργαστείτε τους σπόρους πριν από τη σπορά με κατάλληλα μυκητοκτόνα.

3. Περιστροφή Καλλιεργειών: Εφαρμόστε εναλλαγή καλλιεργειών για τη μείωση της συγκέντρωσης σπορίων στο έδαφος.

4. Ανθεκτικές Ποικιλίες: Καλλιεργείτε ποικιλίες ανθεκτικές στους μύκητες.

Η έγκαιρη διάγνωση και η σωστή διαχείριση είναι κρίσιμες για τη μείωση των απωλειών στις καλλιέργειες σιτηρών.

Δαυλός :

 

Ο όρος δαυλός στο σιτάρι αναφέρεται σε μια κοινή ασθένεια των δημητριακών, η οποία προκαλείται από μύκητες του γένους Claviceps. Συγκεκριμένα, ο μύκητας Claviceps purpurea προσβάλλει κυρίως το σιτάρι, τη σίκαλη και άλλα δημητριακά, οδηγώντας στη γνωστή ασθένεια που αποκαλείται "ερυσίβη" ή "δαυλός".

Χαρακτηριστικά της Ασθένειας:

Συμπτώματα: 

Τα προσβεβλημένα στάχυα αναπτύσσουν ένα σκούρο, μακρόστενο σκληρό μόρφωμα, το οποίο ονομάζεται ερυσιβωτό σώμα.

Το σπέρμα του σιταριού αντικαθίσταται από αυτά τα μόρφωμα, τα οποία είναι γεμάτα σπόρια του μύκητα.

Μετάδοση:

Ο μύκητας διαχειμάζει στο έδαφος ή στα υπολείμματα της προηγούμενης καλλιέργειας.

Η μόλυνση γίνεται μέσω των ταξιανθιών του φυτού, κυρίως κατά τη διάρκεια υγρών καιρών.

3. Κίνδυνοι για την Υγεία: 

Τα ερυσιβωτά σώματα περιέχουν τοξίνες, όπως αλκαλοειδή ερυσιβώματος, που είναι επικίνδυνες για τον άνθρωπο και τα ζώα όταν καταναλωθούν.

Προκαλούν την ασθένεια εργοτισμός, που έχει ιστορικά συνδεθεί με μαζικές δηλητηριάσεις.

 Πρόληψη και Αντιμετώπιση:

Καλλιεργητικές πρακτικές:

• Καθαρισμός των χωραφιών από υπολείμματα.

• Εναλλαγή καλλιεργειών.

• Χρήση ανθεκτικών ποικιλιών.

2. Χημική αντιμετώπιση:

• Χρήση κατάλληλων μυκητοκτόνων, εάν κρίνεται απαραίτητο.

 3. Άλλες μέθοδοι:

• Καθαρισμός του σιταριού μετά τη συγκομιδή για την απομάκρυνση των ερυσιβωτών σωμάτων. 

• Κατάλληλη αποθήκευση για την αποφυγή ανάπτυξης του μύκητα.

Η προσεκτική παρακολούθηση της καλλιέργειας και η εφαρμογή ολοκληρωμένων μέτρων διαχείρισης είναι απαραίτητη για την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων της ασθένειας.

Το παρασιτικό πλάγιασμα του σιταριού:

αναφέρεται σε φαινόμενα κατά τα οποία τα φυτά του σιταριού "πέφτουν" στο έδαφος, λόγω:

• βιολογικών

• ή μηχανικών αιτίων.

Πρόκειται για σημαντικό πρόβλημα που μπορεί να μειώσει την απόδοση και την ποιότητα της σοδειάς.

Προκαλείται από το μύκητα : (Pseudocercosporella herpotrichoides).

Η αρχική μόλυνση της ασθένειας προέρχεται από σπόρια μολυσμένων φυτικών υπολειμμάτων που προσβάλλουν :

• όχι μόνο τους κολεούς

• αλλά και τα κατώτερα μεσογονάτια τμήματα του σιταριού.

Οι προσβολές εκδηλώνονται με οφθαλμοειδείς κηλίδες στα κατώτερα μεσογονάτια, οι οποίες συχνά συνενώνονται, ενώ μυκήλλιο παρατηρείται στο κοίλωμα του καλαμιού.

Τα προσβεβλημένα στελέχη γίνονται εύθραυστα και σπάζουν κατά το γέμισμα αφού δεν μπορούν να αντέξουν το βάρος των παραγόμενων σπόρων.

Σε πρώιμες προσβολές παρατηρείται το φαινόμενο να μην ξεσταχυάζουν καθόλου τα φυτά.

Αιτίες παρασιτικού πλάγιασματος:

1. Υπερβολική λίπανση με άζωτο: Η υπερβολική χρήση αζώτου ενισχύει την ανάπτυξη του στελέχους, αλλά το καθιστά πιο ευάλωτο στη θραύση.

2. Μαλακά ή υπερβολικά ψηλά στελέχη: Ορισμένες ποικιλίες σιταριού έχουν πιο μαλακά ή ψηλά στελέχη, που δεν αντέχουν στο βάρος του στάχυ ή στις καιρικές συνθήκες.

3. Πυκνή σπορά: Η υπερβολική πυκνότητα των φυτών οδηγεί σε ανταγωνισμό για θρεπτικά στοιχεία και φως, κάνοντας τα φυτά πιο αδύναμα.

4. Ασθένειες: Μύκητες όπως οι Fusarium spp. ή άλλες ασθένειες που προσβάλλουν τα στελέχη μπορεί να αποδυναμώσουν τα φυτά.

5. Καιρικές συνθήκες: Δυνατοί άνεμοι ή έντονες βροχοπτώσεις μπορούν να προκαλέσουν πλάγιασμα, ειδικά σε φυτά με αδύναμα στελέχη.

6. Παρασιτικά έντομα: Ορισμένα έντομα μπορεί να εξασθενήσουν τα φυτά τρέφοντας στους ιστούς τους.

Τρόποι πρόληψης

• Επιλογή ανθεκτικών ποικιλιών:

Προτιμώνται ποικιλίες με ανθεκτικά στελέχη.

• Ορθή λίπανση:

Η ισορροπημένη λίπανση, καθίσταται αρωγός ώστε να μην ενισχύεται υπερβολικά η ανάπτυξη των στελεχών.

• Πυκνότητα σποράς :

Είναι σημαντικό να τηρούνται οι συνιστώμενες αποστάσεις μεταξύ των φυτών για την εκάστοτε ποικιλία καλλιέργειας.

Αντιμετώπιση ασθενειών: μπορεί να επιτευχθεί με τη χρήση κατάλληλων μυκητοκτόνων αλλά και με την εφαρμογή ορθών γεωργικών πρακτικών όπως αμειψισπορές, τουλάχιστον διετείς χωρίς αγρωστώδη και καταστροφή των φυτικών υπολειμμάτων σε προσβεβλημένες καλλιέργειες.

Σωστή άρδευση: προγραμματισμός κατάλληλου κύκλου αρδεύσεων όπου και όταν είναι εφικτό.

Η λειψυδρία ή η υπερβολική άρδευση μπορεί να οδηγήσει σε αδύναμα και καχεκτικά φυτά.

Ενδεδειγμένα μυκητοκτόνα:

είναι αυτά της ομάδας των τριαζολών  και των στρομπιλουρινών ή και μείγματα αυτών.

Χρήση ρυθμιστών ανάπτυξης:

Η εφαρμογή ρυθμιστών ανάπτυξης (όπως CCC ή trinexapac-ethyl)συμβάλει στην ενίσχυση της αντοχής των στελεχών.

Ελμινθοσποσπορίωση:

Η ελμινθοσπορίωση στο σιτάρι είναι μία μυκητολογική ασθένεια που προκαλείται από είδη του γένους

• Ο μύκητας Cochliobolus sativus αποτελεί το τελεόμορφο του Bipolaris sorokiniana αλλά και ένας από τους αιτιολογικούς παράγοντες μιας μεγάλης ποικιλίας ασθενειών που μπορούν να προσβάλλουν τα δημητριακά

Είναι γνωστή για την ικανότητά της να προσβάλλει

• επιμήκεις φαιές κηλίδες στα ελάσματα των φύλλων τα οποία τελικά σχίζονται κατά μήκος των κηλίδων (barley stripe).

• στελέχη –ιστό κεφαλής

• και ρίζες του φυτού,

προκαλώντας σημαντική μείωση της παραγωγής που μπορεί να κυμανθεί από 10-25% σε ευπαθείς ποικιλίες.

 Η ασθένεια δύναται να μεταδοθεί αρχικά με το σπόρο από κονίδια που είχαν μολύνει τα άνθη την προηγούμενη καλλιεργητική περίοδο. Μετά το φύτρωμα ο μύκητας μολύνει εσωτερικά όλα τα φυτικά όργανα.

Συμπτώματα:

• Φύλλα:

Εμφάνιση καφέ ή γκρίζων κηλίδων με σκούρο περίγραμμα. Οι κηλίδες μπορούν να συνενωθούν και να προκαλέσουν ξήρανση του φύλλου.

• Στελέχη: Καφέ νεκρωτικές περιοχές που αποδυναμώνουν το φυτό.

• Ρίζες: Σάπισμα και περιορισμός της ανάπτυξης των φυτών.

Συνθήκες ανάπτυξης:

Ο μύκητας ευνοείται από:

• Υψηλή υγρασία (85% και άνω).

• Θερμοκρασίες 20-28°C.

• Πυκνή καλλιέργεια και κακή αερισμό.

Αντιμετώπιση:

Προληπτικά μέτρα:

Χρήση ανθεκτικών ποικιλιών.

Αμειψισπορά (εναλλαγή καλλιεργειών) για μείωση των πληθυσμών του μύκητα στο έδαφος.

Καλή αποστράγγιση του χωραφιού.

Κατάλληλη λίπανση για ενίσχυση της υγείας των φυτών.

Χημικά μέσα:

Εφαρμογή μυκητοκτόνων όπως τριαζόλες και στρομπιλουρίνες.

Χρήση συνδυαστικών προϊόντων για καλύτερη κάλυψη.

3. Καλλιεργητικές πρακτικές:

Καταστροφή μολυσμένων υπολειμμάτων καλλιέργειας.

Μείωση της πυκνότητας της σποράς.

Η Ριζοκτόνια :

(Rhizoctonia spp.) είναι ένας παθογόνος μύκητας που προκαλεί σημαντικά προβλήματα σε σιτηρά, όπως

• το σιτάρι,

• το κριθάρι

• και τη βρώμη.

• Οι πιο σημαντικές προσβολές παρατηρούνται όμως στο κριθάρι.

Είναι γνωστός για την προσβολή στις ρίζες και τη βάση του στελέχους, δημιουργώντας ασθένειες όπως η ριζοκτονίαση.Η ασθένεια προέρχεται από το έδαφος αλλά και από τα υπολείμματα της προηγούμενης καλλιέργειας.

Συμπτώματα προσβολής:

1. Προσβολή στο υπόγειο μέρος:

Καφετιά ή σκούρα κηλίδες στις ρίζες και στο λαιμό του φυτού.

Καθυστέρηση ανάπτυξης ή μαρασμός λόγω της μειωμένης πρόσληψης θρεπτικών ουσιών.

2. Συμπτώματα πάνω από το έδαφος:

Κιτρίνισμα ή μαρασμός των φύλλων

Ανομοιόμορφη ανάπτυξη στην καλλιέργεια.

3. Σήψη ρίζας:

Οι ρίζες μπορεί να σαπίζουν, οδηγώντας σε πτώση της αντοχής του φυτού.

Συνθήκες ανάπτυξης του μύκητα:

Υγρασία και υψηλές θερμοκρασίες ευνοούν την ανάπτυξη του παθογόνου.

Συνεχόμενη καλλιέργεια σιτηρών χωρίς αγρανάπαυση αυξάνει τον κίνδυνο.

Κακός αερισμός του εδάφους ή υπερβολική υγρασία (π.χ. κακή αποστράγγιση).

Αντιμετώπιση: η αντιμετώπιση περιλαμβάνει :

• Προληπτικά μέτρα:

Χρήση ανθεκτικών ποικιλιών.

Καλλιεργητικές πρακτικές όπως η αμειψισπορά (εναλλαγή καλλιεργειών).

Βελτίωση της αποστράγγισης του εδάφους.

Καθαρισμός και απολύμανση εργαλείων.

• Χημική αντιμετώπιση:

Χρήση μυκητοκτόνων (π.χ. βάση τεβουκοναζόλης ή φλουδικσονίλης) κατά την επένδυση του σπόρου.

Εφαρμογή σκευασμάτων στο έδαφος, εάν χρειάζεται.

• Βιολογική αντιμετώπιση:

Χρήση βιολογικών παραγόντων, όπως το Trichoderma spp., που ανταγωνίζεται τη Rhizoctonia.

• Καλλιεργητικές τεχνικές:

Βαθύ όργωμα για μείωση των υπολειμμάτων.

Σωστή λίπανση για ενίσχυση της αντοχής των φυτών.

 Η Ρυγχοσπορίωση:

 είναι μια ασθένεια   στα σιτηρά που προκαλείται από το μύκητα  Rhynchosporium secalis (Oud.) Davis.

Δημιουργούνται αρχικά ωοειδείς ή φακοειδής κηλίδες πρασινοκυανού χρώματος στα ελάσματα και τους κολεούς των φύλλων ,οι οποίες αργότερα παίρνουν ανοιχτό χρωματισμό στο κέντρο τους και σκούρο στην περιφέρεια. Η αρχική μόλυνση προέρχεται από μολυσμένα υπολείμματα .Μολυσμένα φυτά ή μολυσμένοι σπόροι

δύναται να δημιουργήσουν δευτερογενείς μολύνσεις.

Σε έντονες προσβολές καταστρέφεται σχεδόν ολοκληρωτικά το φύλλωμα και οι απώλειες μπορεί να φτάσουν το 30-35% της παραγωγής.

Η συγκεκριμένη ασθένεια ευνοείται από ψυχρό καιρό και στους τρόπους αντιμετώπισης συμπεριλαμβάνονται : το παράχωμα ή κάψιμο μολυσμένων φυτικών υπολειμμάτων, αμειψισπορά, απολύμανση σπόρου και ανθεκτικές ποικιλίες .

Γενικά η καύση της καλαμιάς δεν ενδείκνυται αλλά προτιμάται ως η έσχατη λύση λόγω έντονης μυκητολογικής προσβολής.

• Η σήψη του ποδίσκου στο σιτάρι:

είναι μία από τις ασθένειες που μπορεί να επηρεάσουν την ανάπτυξη και την παραγωγικότητα της καλλιέργειας. Πρόκειται συνήθως για μυκητολογική ασθένεια που προκαλείται από παθογόνα όπως τα

Fusarium spp.,

Rhizoctonia spp.

Gaeumannomyces graminis. Τα συγκεκριμένα παθογόνα προσβάλλουν τη βάση του στελέχους (ποδίσκος), το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε αδυναμία στήριξης του φυτού και τελικά σε απώλειες στην παραγωγή.

Συμπτώματα:

1. Σκούρες καφέ ή μαύρες κηλίδες στη βάση του στελέχους.

2. Μειωμένη ανάπτυξη και εξασθένιση των φυτών.

3. Αδυναμία απορρόφησης νερού και θρεπτικών ουσιών.

4. Κατάρρευση των φυτών σε σοβαρές περιπτώσεις.

5. Ασπρίσματα στα φύλλα λόγω διακοπής της μεταφοράς θρεπτικών ουσιών.

Αίτια:

Υπερβολική υγρασία στο έδαφος.

Συνεχής καλλιέργεια σιταριού στο ίδιο χωράφι (μονοκαλλιέργεια).

Μη κατάλληλη προετοιμασία του εδάφους.

Χρήση μη ανθεκτικών ποικιλιών.

Αντιμετώπιση:

1. Προληπτικά μέτρα

Αμειψισπορά: Εναλλαγή των καλλιεργειών για μείωση της συσσώρευσης παθογόνων στο έδαφος.

Κατάλληλη αποστράγγιση: Διατήρηση καλής αποστράγγισης στο έδαφος για μείωση της υγρασίας.

Χρήση ανθεκτικών ποικιλιών: Επιλογή ποικιλιών σιταριού που είναι ανθεκτικές στη σήψη του ποδίσκου.

Σωστή λίπανση: Επαρκής τροφοδοσία με κάλιο, που ενισχύει την ανθεκτικότητα των φυτών.

2. Καλλιεργητικά μέτρα:

Βαθύ όργωμα: Για καταστροφή των υπολειμμάτων φυτών που μπορεί να φιλοξενούν παθογόνα.

Απολύμανση σπόρων: Με μυκητοκτόνα πριν τη σπορά.

3. Χημική αντιμετώπιση

Εφαρμογή μυκητοκτόνων που είναι δραστικά κατά των Fusarium spp. και Rhizoctonia spp.

Φουζάριο (Fusarium head blight)

Προκαλείται από: Fusarium spp.

Συμπτώματα: Σήψη στις κεφαλές των φυτών, μειωμένη ποιότητα και τοξίνες στους σπόρους.

Αντιμετώπιση: Εναλλαγή καλλιεργειών, ανθεκτικές ποικιλίες και προληπτικοί ψεκασμοί.

Πυρηνοφόρος σήψη (Septoria)

Προκαλείται από: Zymoseptoria tritici.

Συμπτώματα: Καφέ κηλίδες στα φύλλα με κίτρινο περίγραμμα.

Αντιμετώπιση: Χρήση μυκητοκτόνων και ανθεκτικών ποικιλιών.

Εκτός όμως από αυτό το είδος μύκητα υπάρχουν και άλλοι όπως :

• Stagonospora (Parastagonospora, Septoria) nodorum

• Pyrenophora (Drechslera) tritici-repentis

• Συμπτώματα: Καφέ κηλίδες στα φύλλα με κίτρινο περίγραμμα.

Ωίδιο (Powdery mildew)

 Προκαλείται από: Blumeria graminis.

Συμπτώματα: Λευκή σκόνη στα φύλλα και τα στελέχη.

Αντιμετώπιση: Επαρκής αερισμός, ανθεκτικές ποικιλίες και ψεκασμοί.

Μαύρη σήψη (Stem rust)

Προκαλείται από: Puccinia graminis.

Συμπτώματα: Μαύρες κηλίδες στα στελέχη και στα φύλλα.

Αντιμετώπιση: Γενετική αντοχή και προληπτικά μυκητοκτόνα.

Βακτηριολογικές ασθένειες

1 Βακτηριακή κηλίδωση φύλλων (Bacterial leaf streak)

Προκαλείται από: Xanthomonas translucens.

Συμπτώματα: Λεπτές υδατώδεις γραμμές στα φύλλα.

Αντιμετώπιση: Καθαροί σπόροι και εναλλαγή καλλιεργειών.

2. Βακτηριακή σήψη σπόρων:

Προκαλείται από: Διάφορα βακτήρια.

Συμπτώματα: Μείωση βλαστικότητας και σημάδια σήψης στους σπόρους.

Αντιμετώπιση: Υγιής σποροπαραγωγή και χρήση μυκητοβακτηριοκτόνων.

Ιολογικές ασθένειες

1. Κίτρινος ιός του νανισμού των φύλλων (Barley yellow dwarf virus – BYDV)

Μεταδίδεται από: Αφίδες.

Συμπτώματα: Κίτρινη χρωμάτωση και νάνος ανάπτυξη των φυτών.

Αντιμετώπιση: Έλεγχος αφίδων και ανθεκτικές ποικιλίες.

Ασθένειες λόγω περιβαλλοντικών παραγόντων δύναται να προκληθούν λόγω :

Ανεπάρκειας θρεπτικών στοιχείων

Συμπτώματα όπως χλώρωση ή νάνος ανάπτυξη.

Αντιμετώπιση: Κατάλληλη λίπανση.

Εμφάνιση τοξικότητας από υπερβολική υγρασία

Συμπτώματα: Σήψη ριζών και κακή ανάπτυξη.

Αντιμετώπιση: Βελτίωση αποστράγγισης.

Συνεπώς, η σωστή διαχείριση, η χρήση ανθεκτικών ποικιλιών, οι καλλιεργητικές πρακτικές και οι χημικές επεμβάσεις είναι κρίσιμες για την πρόληψη και την αντιμετώπιση αυτών των ασθενειών.

 

 

Βιβλιογραφία

• Ζαμιούδης Χρήστος / Επίκουρος Καθηγητής Φυτοπαθολογίας, Τμήμα Γεωπονίας Α.Π.Θ.

• "Τα σιτηρά των εύκρατων κλιμάτων", Ανδρέας Ι. Καραμάνος, Καθηγητής της Γεωργίας στην Ανωτάτη Γεωπονική Σχολή.

• Μυκητολογικές ασθένειες φυτών μεγάλης καλλιέργειας, Θανασουλόπουλος Κώστας Κ.

• https://www.minagric.gr/images/stories/docs/agrotis/Georgika_Farmaka/olokl_fitoprostasia/Sitari_Mar2019.pdf

• https://www.ifarsala.gr/2016/03/08/mykites-sitiron-tropoi-antimetopisis/

• https://cropprotectionnetwork.org/encyclopedia/fusarium-head-blight-of-wheat

• https://www.ypaithros.gr/septoriasi-pyrinofora-sitariou/

• https://www.researchgate.net/figure/A-to-C-Maturation-of-Blumeria-graminis-f-sp-tritici-ascospores-in-chasmothecia_fig2_272842637

• https://www.researchgate.net/figure/Symptoms-of-Blumeria-graminis-fsp-tritici-isolate-on-leaves-of-4H-addition-lines-on_fig3_259827164

• https://www.semanticscholar.org/paper/Adaptation-of-Barley-Powdery-Mildew-%28Blumeria-f.-in-Tucker/0538cdc7b97b0f0574f08039a10a7d53a75ab424/figure/0

• A barberry bush which is a common host for Puccina graminis.https://microbewiki.kenyon.edu/index.php/File:StemRust05.jpg

• https://gd.eppo.int/taxon/XANTTR/photos

• https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2021.06.10.447895v1.full

• https://agrobaseapp.com/canada/pest/barley-yellow-dwarf

• https://www.pioneer.com/us/agronomy/Loose-Smut-of-Wheat.html

• https://www.naturepl.com/stock-photo-spot-blotch-cochliobolus-sativus-lesions-on-barley-leaves-hordeum-nature-image01338282.html

• https://www.frontiersin.org/journals/cellular-and-infection-microbiology/articles/10.3389/fcimb.2021.584899/full

• https://asb.com.ar/enfermedades/trigo-enfermedades-2/rhizoctonia/?lang=en

• https://www.ifarsala.gr/2016/03/08/mykites-sitiron-tropoi-antimetopisis/ 

• https://www.scirp.org/reference/referencespapers?referenceid=852685

 

Γιαμαλής Γεώργιος

Γεωπόνος Φυτικής Παραγωγής M.Sc.

Σχολή Επιστημών Γεωπονίας και Δασολογίας Του Τμήματος Αγροτικής Ανάπτυξης Δ.Π.Θ. Ορεστιάδα.