Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της EPPO, το χωροκατακτητικό είδος εξαπλώνεται στην Ευρώπη με ανεξέλεγκτο ρυθμό, απειλώντας τη βιοποικιλότητα και τη γεωργική παραγωγή.
Η Vespa velutina, γνωστή και ως ασιατική σφήκα, βρίσκεται επίσημα υπό ενισχυμένη παρακολούθηση: αυτό προκύπτει από τη νέα προειδοποίηση του EPPO, του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Προστασίας Φυτών. Η έκθεση, που αφορά τον Μάιο του 2025, πιστοποιεί ότι το χωροκατακτητικό είδος εξαπλώνεται στην Ευρώπη με ανεξέλεγκτο ρυθμό. Το υποείδος nigrithorax, ενδημικό στη νοτιοανατολική Ασία, έφτασε στη Γαλλία σχεδόν απαρατήρητο στις αρχές της δεκαετίας του 2000, πιθανώς κρυμμένο ανάμεσα σε καλλωπιστικά φυτά όπως τα μπονσάι. Αλλά από τότε δεν έχει σταματήσει: από την περιοχή της Ακουιτανίας έχει διασχίσει τα σύνορα, έχει αποικίσει αστικές και γεωργικές περιοχές και σήμερα αποτελεί μια συγκεκριμένη απειλή για τη βιοποικιλότητα, τη γεωργική παραγωγή και την ευρωπαϊκή μελισσοκομία. Εξ ου και η πρόσκληση του EPPO προς τα κράτη μέλη να ενισχύσουν την παρακολούθηση, ειδικά σε περιοχές όπου η σφήκα - δεν υπάρχει ακόμη - θα μπορούσε να φτάσει πολύ σύντομα.
Μορφολογία και ταυτοποίηση
Η vespa velutina, ή ασιατική σφήκα, είναι ένα υμενόπτερο που ανήκει στην οικογένεια Vespidae, υποοικογένεια Vespinae, γένος Vespa. Διακρίνεται εύκολα από την ευρωπαϊκή συγγενή της, Vespa crabro, από μια σειρά από διακριτικά μορφολογικά χαρακτηριστικά. Ο θώρακας είναι εντελώς μαύρος, εξ ου και το όνομα του υποείδους nigrithorax, ενώ η κοιλιά έχει μια ευδιάκριτη κίτρινη λωρίδα στο τέταρτο τμήμα. Τα πόδια είναι καφέ με κίτρινα άκρα, μια χρήσιμη λεπτομέρεια κατά την αναγνώριση στο πεδίο.
Το μέγεθος κυμαίνεται μεταξύ 17-25 mm για τις εργάτριες και 30 mm για τις βασίλισσες. Αν και δεν είναι ιδιαίτερα επιθετική απέναντι στους ανθρώπους, ο κίνδυνος έγκειται στις οικολογικές συνέπειες της παρουσίας της: είναι ένα εξειδικευμένο θηρευτής των μελισσών, ιδίως της Apis mellifera, και λειτουργεί ως δρεπάνι κοντά στις κυψέλες.
Η Σιωπηλή Εισβολή: Οικολογία και Βιολογικός Κύκλος
Ο βιολογικός κύκλος της Vespa velutina ακολουθεί μια σαφώς καθορισμένη εποχιακή δυναμική: η βασίλισσα αναδύεται από την εαρινή διάπαυση και αρχίζει να χτίζει την κύρια φωλιά, συνήθως σε προστατευμένα περιβάλλοντα όπως υπόστεγα ή γκαράζ. Ο πληθυσμός της εκρήγνυται κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, όταν η δευτερεύουσα φωλιά χτίζεται σε μεγάλα υψόμετρα (συχνά σε δέντρα), φτάνοντας σε σημαντικές διαστάσεις (έως 80 cm σε διάμετρο) και περιέχοντας έως και 10 χιλιάδες άτομα.
Ιδιαίτερα ανησυχητική είναι η θηρευτική ικανότητα του είδους: τα δείγματα περιπολούν το μπροστινό μέρος των κυψελών, κυριολεκτικά αποκεφαλίζοντας τις μέλισσες που αναζητούν τροφή για να ταΐσουν τις προνύμφες της φωλιάς τους. Αυτή η θηρευτική πίεση, σε συνδυασμό με την πολύ κακή φυσική άμυνα των ευρωπαϊκών μελισσών, έχει ήδη προκαλέσει δημογραφική κατάρρευση ολόκληρων μελισσοκομείων στη Γαλλία, την Ισπανία και την Ιταλία.
Η Ασιατική σφήκα στην Ιταλία
Στην Ιταλία, η Vespa velutina εντοπίστηκε για πρώτη φορά στη Δυτική Λιγουρία το 2012, και συγκεκριμένα στην επαρχία της Λα Σπέτσια, μετά τη φυσική της επέκταση από τη Γαλλία. Έκτοτε, συνεχίζει να αποικίζει νέες περιοχές με ανησυχητική εξέλιξη, ευνοούμενη από τις ήπιες κλιματικές συνθήκες , την εκτεταμένη αστικοποίηση και την απουσία φυσικών θηρευτών . Οι περιοχές που έχουν πληγεί περισσότερο περιλαμβάνουν τη Λιγουρία, το Πεδεμόντιο, την Τοσκάνη, την Εμίλια-Ρομάνια και τη δυτική Λομβαρδία.
Το 2023, το Εθνικό Δίκτυο Παρακολούθησης της Vespa velutina , υπό τον συντονισμό του CREA (Συμβουλίου Γεωργικής Έρευνας), ανέφερε την αύξηση των φωλιών σε αστικά και περιαστικά περιβάλλοντα, αναγκάζοντας τους δήμους να υιοθετήσουν τοπικά σχέδια περιορισμού . Δεν λείπουν οι λειτουργικές δυσκολίες: η απομάκρυνση των φωλιών είναι δαπανηρή, επικίνδυνη και συχνά αναποτελεσματική μακροπρόθεσμα, ειδικά εάν δεν συνοδεύεται από μια συντονισμένη στρατηγική πρόληψης σε περιφερειακό επίπεδο.
Ενήλικες που τρέφονται με σταφύλια. Πηγή:Dorina Pitorac
Οικολογικές και οικονομικές επιπτώσεις
Εκτός από τον άμεσο αντίκτυπό της στις κυψέλες, η Vespa velutina αντιπροσωπεύει έναν παράγοντα ανισορροπίας του οικοσυστήματος . Η άφιξή της μεταβάλει τα τοπικά τροφικά δίκτυα: οι μέλισσες, υπό πίεση, μειώνουν τη συλλογή νέκταρ, θέτοντας σε κίνδυνο τη λειτουργία της επικονίασης και επηρεάζοντας την αγροτική παραγωγή. Σύμφωνα με γαλλικές μελέτες, η οικονομική ζημία για τους μελισσοκόμους μπορεί να ξεπεράσει τα 1000 ευρώ ετησίως, χωρίς να ληφθούν υπόψη οι επιπτώσεις σε ολόκληρη την αγροδιατροφική αλυσίδα.
Σε οικολογικό επίπεδο, ο ασιατικός θηρευτής συμβάλλει στη μείωση της εντομολογικής βιοποικιλότητας , ανταγωνιζόμενος ενεργά άλλα ιθαγενή είδη σφηκών για τροφικούς πόρους και θέσεις φωλιάσματος.
Η ευρωπαϊκή σφήκα ως έμμεση απειλή για τις καλλιέργειες
Όπως αναφέρθηκε, όσον αφορά τις πιθανές συνέπειες στην γεωργική παραγωγή, ο αντίκτυπος της σφήκας velutina είναι έμμεσος αλλά δομικός και εκδηλώνεται μέσω της εξασθένησης της επικονιαστικής δραστηριότητας των μελισσών (Apis mellifera ), οι οποίες είναι απαραίτητες για τη γονιμότητα πολλών καλλιεργειών. Ο θηρευτής ασκεί συνεχή πίεση μπροστά από τις κυψέλες, προκαλώντας αμυντικές συμπεριφορές στις μέλισσες και δραστική μείωση των δραστηριοτήτων αναζήτησης τροφής , με μειώσεις στη συγκομιδή έως και 70% σε περιοχές υψηλής προσβολής. Οι συνέπειες αντικατοπτρίζονται στην παραγωγή εντομόφιλων φυτών όπως οπωρώνες (μηλιά, αχλάδια, κεράσια), λαχανικά (κολοκυθάκι, ντομάτα, πεπόνι) και βιομηχανικές καλλιέργειες (ηλίανθος, ελαιοκράμβη), με μειώσεις στην απόδοση έως και 30% , σύμφωνα με εκτιμήσεις που πραγματοποιήθηκαν στη Γαλλία και τη Λιγουρία. Επιπλέον, η μείωση της επικονίασης δεν μπορεί να αντισταθμιστεί βραχυπρόθεσμα από άλλα έντομα ή γεωπονικές τεχνικές, καθιστώντας τη Vespa velutina κρίσιμο παράγοντα για την αγροοικολογική βιωσιμότητα και την επισιτιστική ασφάλεια στις πληγείσες περιοχές.
Στρατηγικές ελέγχου: μεταξύ παγίδων και βιολογικού ελέγχου
Τα μέτρα περιορισμού που εφαρμόζονται σήμερα χωρίζονται σε τρία μέτωπα: παρακολούθηση, καταστροφή φωλιών και επιλεκτική παγίδευση. Η παρακολούθηση βασίζεται στη χρήση φερομονικών παγίδων ή ελκυστικών τροφίμων (συχνά μειγμάτων μπύρας και χυμού), ικανών να παγιδεύσουν βασίλισσες και εργάτριες. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα είναι περιορισμένη και ο κίνδυνος παγίδευσης μη στοχευμένων ειδών είναι υψηλός.
Πιο πολλά υποσχόμενες, τουλάχιστον θεωρητικά, είναι οι τεχνικές βιολογικού ελέγχου. Ορισμένες ιταλικές και γαλλικές έρευνες δοκιμάζουν την ελεγχόμενη εισαγωγή συγκεκριμένων παθογόνων ή παρασιτοειδών (όπως ο νηματώδης Sphaerularia vespae). Άλλες φουτουριστικές λύσεις περιλαμβάνουν την απελευθέρωση στείρων αρσενικών ή τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης για την ανίχνευση φωλιών μέσω drones.
Αναγκαστική συνύπαρξη ή στοχευμένη μάχη; Το μέλλον της ευρωπαϊκής σφηκάς
Η Ευρώπη βρίσκεται τώρα σε ένα σταυροδρόμι: να συγκρατηθούμε ή να συνυπάρξουμε. Η Vespa velutina δεν είναι ένα περαστικό φαινόμενο, αλλά ένα νέο συστατικό του εντομολογικού μας τοπίου, προορισμένο να διαρκέσει στο χρόνο. Χωρίς διακρατικό συντονισμό, οι τοπικές στρατηγικές κινδυνεύουν να γίνουν ένα μπάλωμα σε ένα αυξανόμενο κενό.
Απαιτείται μια συστημική απάντηση, που να συνδυάζει την έρευνα, τις γεωργικές πολιτικές, την περιβαλλοντική εκπαίδευση και τα ευρωπαϊκά νομοθετικά εργαλεία. Μόνο με ένα ολοκληρωμένο όραμα θα είναι δυνατό να αναχαιτιστεί πραγματικά το φαινόμενο ντόμινο που προκαλείται από αυτό το μικροσκοπικό, ενοχλητικό θηρευτή από μακριά.
Ilaria De Marinis
© fruitjournal.com
