Εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η EFSA έχει καταρτίσει έναν κατάλογο επιβλαβών οργανισμών προτεραιότητας. Το Xylella επιβεβαιώνεται ως ένα από τα πιο επικίνδυνα στον κόσμο..
Προκειμένου να καταστούν διαθέσιμα δεδομένα χρήσιμα για την ενημέρωση της αξιολόγησης κινδύνου από παράσιτα για τον κατάλογο των επιβλαβών οργανισμών προτεραιότητας, στις 27 Ιανουαρίου η EFSA, εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δημοσίευσε έκθεση με ενημερωμένες πληροφορίες σχετικά με την εξάπλωση και τον οικονομικό-περιβαλλοντικό αντίκτυπο του Xylella fastidiosa και άλλων επιβλαβών οργανισμών (Arrhenodes minutus , Bactericera cockerelli , Dendrolimus sibiricus , Nepovirus myrtilli , Polygraphus proximus , Popillia japonica , Ralstonia pseudosolanacearum , Spodoptera frugiperda , Thrips palmi).
Συγκεκριμένα, το Xylella fastidiosa είναι ένα από τα πιο επικίνδυνα φυτοπαθογόνα βακτήρια στον κόσμο, υπεύθυνο για σοβαρές ζημιές σε καλλιέργειες θεμελιώδεις για την οικονομία και το τοπίο της Μεσογείου, όπως οι ελιές, οι αμυγδαλιές, τα αμπέλια και τα εσπεριδοειδή. Σύμφωνα με την έκθεση της EFSA (2025) , το βακτήριο έχει αναγνωριστεί ως ένας σημαντικός υποψήφιος μεταξύ των παρασίτων καραντίνας προτεραιότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με δυνητικά καταστροφικές οικονομικές και περιβαλλοντικές συνέπειες.
Xylella fastidiosa : μια ταχεία και δύσκολη στην συγκράτηση εξάπλωση
Ένα από τα πιο ύπουλα χαρακτηριστικά του Xylella fastidiosa είναι η ικανότητά του να εξαπλώνεται γρήγορα μέσω εντόμων-φορέων, όπως το κοινό φτυάρι (Philaenus spumarius), το οποίο είναι ιδιαίτερα δραστήριο σε μεσογειακά κλίματα. Η έκθεση επισημαίνει ότι το βακτήριο υπάρχει ήδη στην Ιταλία, τη Γαλλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία, με υψηλό κίνδυνο περαιτέρω εξάπλωσης στις νότιες περιοχές της ΕΕ.
Σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες της EFSA, η ταχύτητα εξάπλωσης του βακτηρίου κυμαίνεται μεταξύ 0,1 και 8 km ετησίως , ανάλογα με την πυκνότητα των εντόμων-φορέων και τις τοπικές κλιματικές συνθήκες. Επιπλέον, η λανθάνουσα περίοδος της νόσου - δηλαδή ο χρόνος μεταξύ της μόλυνσης και της έναρξης των συμπτωμάτων - μπορεί να διαρκέσει από 2 έως 8 χρόνια , καθιστώντας ιδιαίτερα δύσκολη την ανάσχεση της επιδημίας. Η ανάλυση της περίπτωσης της Απουλίας , όπου το Xylella fastidiosa πιθανώς εισήχθη γύρω στο 2008, αν και αναγνωρίστηκε επίσημα μόλις το 2013, καταδεικνύει πόσο αργά μπορεί να είναι η αναγνώρισή του, ευνοώντας την σιωπηλή εξάπλωση του βακτηρίου σε μεγάλες γεωργικές επιφάνειες.
Χάρτης διανομής της Xylella fastidiosa EPPO 2024, Πηγή Efsa
Οικονομική και περιβαλλοντική ζημία: οι ελιές μεταξύ των καλλιεργειών που έχουν πληγεί περισσότερο
Το έγγραφο της EFSA αναλύει την επίδραση του βακτηρίου στις κύριες καλλιέργειες, με ιδιαίτερη προσοχή στις ελιές, οι οποίες συγκαταλέγονται στα πιο ευάλωτα φυτά. Τα δεδομένα δείχνουν σημαντικές διαφορές μεταξύ ελαιώνων χαμηλής και υψηλής ευαισθησίας.
Στην περίπτωση των νεαρών και καλά διαχειριζόμενων ελαιώνων (<60 ετών) , οι απώλειες παραγωγής εκτιμώνται μεταξύ 3 και 45% , με μέσο όρο 25% στις πιο συνηθισμένες περιπτώσεις. Η παρουσία λιγότερο ευπαθών ποικιλιών και η αποτελεσματική αγρονομική διαχείριση μπορούν να μειώσουν σημαντικά την επίδραση του βακτηρίου.
Ωστόσο, οι απώλειες είναι πολύ υψηλότερες σε αιωνόβιους ελαιώνες (>60 ετών) , με ποσοστό που κυμαίνεται μεταξύ 25 και 85% , σταθεροποιούμενο περίπου στο 60% κατά μέσο όρο. Οι παλαιότεροι ελαιώνες, που συχνά δεν έχουν εντατική διαχείριση, είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι και δύσκολο να προστατευθούν.
Στο πλαίσιο αυτό, εξετάζεται η περίπτωση της Απουλίας, όπου μεταξύ 2016 και 2018 εκτιμάται ότι η περιοχή έχασε 29 χιλιάδες τόνους ελιών , με αποτέλεσμα οικονομική ζημία 390 εκατομμυρίων ευρώ , ίση με το 10% της ιταλικής παραγωγής. Αυτό το φαινόμενο, αν δεν περιοριστεί, θα μπορούσε να αναπαραχθεί και σε άλλες περιοχές της Μεσογείου.
Οι επιπτώσεις σε άλλους γεωργικούς τομείς
Οι αμυγδαλιές διατρέχουν επίσης κίνδυνο, ειδικά εκείνες που δεν αρδεύονται. Η EFSA αναφέρει ότι σε αρδευόμενες αμυγδαλιές στην Καλιφόρνια η συχνότητα εμφάνισης της ασθένειας είναι μικρότερη από 2% , ενώ σε μη αρδευόμενες καλλιέργειες στις Βαλεαρίδες Νήσους μπορεί να φτάσει το 78% , με απώλεια παραγωγής που στις πιο σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να εξαλείψει τη συγκομιδή. Αυτό δείχνει ότι η διαχείριση του νερού αποτελεί βασικό παράγοντα για τον μετριασμό της βλάβης που προκαλεί η ασθένεια.
Όσον αφορά τα αμπέλια, ο κίνδυνος είναι πιο περιορισμένος, αλλά η ασθένεια θα μπορούσε να προκαλέσει σημαντικές απώλειες. Στην πραγματικότητα, το βακτήριο μπορεί να μειώσει την παραγωγικότητα ολόκληρων αμπελώνων, επηρεάζοντας την ποιότητα των σταφυλιών και την απόδοση των μολυσμένων φυτών. Αυτό συμβαίνει στην Καλιφόρνια, όπου η Xylella, η οποία είναι ήδη παρούσα, καθιστά τη διαχείριση του προβλήματος ιδιαίτερα περίπλοκη.
Λόγω της χαμηλότερης ελκυστικότητάς τους για τα έντομα-φορείς, τα εσπεριδοειδή φαίνεται να είναι λιγότερο ευάλωτα στην ασθένεια, αν και ο κίνδυνος τοπικών λοιμώξεων που θα μπορούσαν να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην παραγωγή παραμένει.
Ένα περιβαλλοντικό αλλά και οικονομικό πρόβλημα
Εκτός από τις άμεσες ζημιές στις καλλιέργειες, η εξάπλωση του Xylella fastidiosa προκαλεί μια σειρά από περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Αυτά κυμαίνονται από την απώλεια βιοποικιλότητας , ιδίως σε περιοχές που έχουν πληγεί από μαζική υλοτόμηση μολυσμένων φυτών, έως την αυξημένη χρήση φυτοφαρμάκων , που είναι απαραίτητα για την καταπολέμηση των εντόμων-φορέων, με δυνητικά αρνητικές επιπτώσεις στο έδαφος και το νερό. Δεν πρέπει να παραβλεφθεί ο αντίκτυπος στο αγροτικό τοπίο, με την εξαφάνιση αιωνόβιων ελαιόδεντρων και την ανάγκη για γεωργική αναδιάρθρωση.
Στρατηγικές περιορισμού: Η πρόκληση του μέλλοντος
Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει θεραπεία για το Xylella fastidiosa . Ο έλεγχος του βακτηρίου βασίζεται σε μέτρα πρόληψης και περιορισμού, τα οποία περιλαμβάνουν:
Εξάλειψη των μολυσμένων φυτών, η οποία -αν και δραστική- είναι μία από τις λίγες αποτελεσματικές στρατηγικές για τον περιορισμό της εξάπλωσης·
Παρακολούθηση και επιτήρηση, απαραίτητες για την αποφυγή επιδημιών εκτός ελέγχου·
έλεγχος των εντόμων-φορέων μέσω της διαχείρισης της αυθόρμητης βλάστησης και της χρήσης στοχευμένων θεραπειών χρήσιμων για τη μείωση της μετάδοσης ασθενειών·
Ανάπτυξη ανθεκτικών ποικιλιών, η οποία αποτελεί προς το παρόν τη μόνη δυνατή μακροπρόθεσμη λύση για την καταπολέμηση του προβλήματος.
Μια μάχη ακόμα ανοιχτή
Όπως είναι γνωστό, το Xylella fastidiosa αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για την ευρωπαϊκή γεωργία. Ο κίνδυνος περαιτέρω επέκτασής του είναι υψηλός και, χωρίς μια αποτελεσματική στρατηγική περιορισμού, θα μπορούσε να θέσει σε μη αναστρέψιμο κίνδυνο συμβολικές καλλιέργειες της Μεσογείου. Αυτό επιβεβαιώνεται από την παρούσα έκθεση της EFSA, η οποία υπογραμμίζει για άλλη μια φορά την επείγουσα ανάγκη συντονισμένων δράσεων μεταξύ κυβερνήσεων, επιστημονικών ιδρυμάτων και αγροτών για την αναχαίτιση του βακτηρίου και την προστασία της γεωργικής κληρονομιάς της Ευρώπης.
Η εμπειρία της Απουλίας δείχνει ότι ο χρόνος είναι ένας κρίσιμος παράγοντας: όσο περισσότερο καθυστερεί η παρέμβαση, τόσο πιο δύσκολο θα είναι να σταματήσει η ασθένεια. Η μάχη είναι ακόμη ανοιχτή, αλλά μόνο μια ολοκληρωμένη και βιώσιμη προσέγγιση μπορεί να αποτρέψει μια οικολογική και οικονομική καταστροφή σε ηπειρωτική κλίμακα.
Ilaria De Marinis
© fruitjournal.com
