Το εντομοκτόνο frass, τα απόβλητα που παράγονται από έντομα όπως τα αλευρόσκουληκα και οι μαύρες μύγες-στρατιώτες, κερδίζει την προσοχή ως φυσικό λίπασμα. Μελέτες δείχνουν ότι βελτιώνει την ποιότητα του εδάφους προσθέτοντας θρεπτικά συστατικά όπως άζωτο, φώσφορο και κάλιο.
Βοηθά επίσης τα φυτά να αναπτύξουν ισχυρότερες ρίζες και βλαστούς, αν και η υπερβολική χρήση μπορεί να βλάψει τη βλάστηση των σπόρων. Οι αγρότες μπορούν να χρησιμοποιήσουν το frass για να αντικαταστήσουν τα χημικά λιπάσματα και αυτή η πρακτική θα μπορούσε να μειώσει το κόστος και την περιβαλλοντική ζημία. Ορισμένες έρευνες υποδηλώνουν ότι το frass μπορεί να ενισχύσει τα μικρόβια του εδάφους που καταπολεμούν τις ασθένειες των φυτών. Ωστόσο, τα αποτελέσματα ποικίλλουν ανάλογα με τη διατροφή του εντόμου και τον τρόπο επεξεργασίας του frass. Για παράδειγμα, η θερμική επεξεργασία του frass (για την εξόντωση των μικροβίων) μπορεί να μειώσει τα οφέλη του. Το frass λειτουργεί καλά για καλλιέργειες όπως οι ντομάτες και τα ηλίανθα , αλλά οι υψηλές δόσεις μπορούν να αυξήσουν την αλατότητα του εδάφους. Συνολικά, το εντομοκτόνο frass είναι μια πολλά υποσχόμενη, φιλική προς το περιβάλλον επιλογή για τη γεωργία, αλλά οι αγρότες πρέπει να χρησιμοποιούν τις σωστές ποσότητες και μεθόδους για να αποφύγουν τα προβλήματα.
Εισαγωγή
Καθώς η παγκόσμια γεωργία αντιμετωπίζει προκλήσεις όπως η υποβάθμιση του εδάφους και η κλιματική αλλαγή, η εύρεση βιώσιμων εναλλακτικών λύσεων στα συνθετικά λιπάσματα είναι κρίσιμη. Η εντομοκαλλιέργεια για την παραγωγή πρωτεϊνών ή την ανακύκλωση αποβλήτων παράγει ένα υποπροϊόν που ονομάζεται frass (Gadzama, 2024; Mostafaie et al., 2025; Gadzama, 2025) . Πρόκειται για ένα μείγμα περιττωμάτων εντόμων, άπεπτης τροφής και αποβληθέντων εξωσκελετών ( Σχήμα 1 ). Το frass είναι πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά και οργανική ύλη και αναδεικνύεται ως ένα «πράσινο» λίπασμα που υποστηρίζει την υγεία του εδάφους, την ανάπτυξη των φυτών, ακόμη και την αντοχή στα παράσιτα (Barragán-Fonseca et al., 2022) .
Πρόσφατες μελέτες υπογραμμίζουν τις δυνατότητές του. Για παράδειγμα, οι Malheiro et al. (2024) διαπίστωσαν ότι το frass της μαύρης μύγας στρατιώτη (BSF) αύξησε τα επίπεδα καλίου και φωσφόρου στο έδαφος, ενώ οι Nurfikari et al. (2024) έδειξαν ότι εμπλουτίζει το έδαφος με ωφέλιμα μικρόβια. Ωστόσο, οι υψηλές συγκεντρώσεις frass μπορούν να βλάψουν τη βλάστηση των σπόρων (Foscari et al., 2024) και η περιεκτικότητά του σε θρεπτικά συστατικά εξαρτάται από τη διατροφή των εντόμων (Hénault-Ethier et al., 2024) . Αυτό το άρθρο διερευνά πώς το frass των εντόμων επηρεάζει τη γεωργία, συγκρίνοντας ευρήματα σε διάφορες καλλιέργειες, τύπους εδάφους και γεωργικά συστήματα. Το άρθρο συζητά επίσης τα οφέλη, τους περιορισμούς του και πρακτικές συμβουλές για τους αγρότες για την αποτελεσματική χρήση του.
Σχήμα 1. Είδη εντόμων που έχουν εγκριθεί στην ΕΕ για εφαρμογές σε τρόφιμα, ζωοτροφές και frass.
Προσαρμογή από Praeg & Klammsteiner (2024).
1. Ενίσχυση των θρεπτικών συστατικών και της δομής του εδάφους
Το έντομο frass βελτιώνει σημαντικά τη γονιμότητα του εδάφους. Οι Malheiro et al. (2024) ανέφεραν ότι το frass BSF αύξησε την οργανική ύλη του εδάφους κατά 83,7% και αύξησε τα επίπεδα pH, καθιστώντας τα θρεπτικά συστατικά πιο διαθέσιμα στα φυτά. Ομοίως, οι Karkanis et al. (2024) διαπίστωσαν ότι το frass των αλευρόσκωληκων (MW) αύξησε τον φώσφορο και το κάλιο στο έδαφος κατά 15-20%. Ωστόσο, τα αποτελέσματα ποικίλλουν ανάλογα με το είδος του εντόμου. Το frass των οικιακών γρύλων έχει υψηλότερο άζωτο (6,97%) σε σύγκριση με τα αλευρόσκωληκα (3,3%) (Hénault-Ethier et al., 2024). Το frass ενισχύει επίσης τη δομή του εδάφους προωθώντας τη μικροβιακή δραστηριότητα, η οποία βοηθά στη διάσπαση της οργανικής ύλης (Nurfikari et al., 2024) . Οι αγρότες θα πρέπει να λάβουν υπόψη ότι το frass από φυτοφάγα έντομα (π.χ., γρύλους) τείνει να έχει ισορροπημένα θρεπτικά συστατικά , ενώ το frass από προνύμφες που τρέφονται με απόβλητα (π.χ., μαύρες μύγες στρατιωτών) μπορεί να περιέχει βαρέα μέταλλα εάν η πρώτη ύλη είναι μολυσμένη (Mostafaie et al., 2025) .
2. Ενίσχυση της ανάπτυξης των φυτών και των αποδόσεων των καλλιεργειών
Μελέτες δείχνουν ότι το frass μπορεί να αντικαταστήσει τα συνθετικά λιπάσματα για πολλές καλλιέργειες. Για τα ηλίανθα, οι Foscari et al. (2024) διαπίστωσαν ότι το 3% frass από αλευρόσκουλουρα αύξησε την ανάπτυξη των ριζών κατά 25%, σε σύγκριση με τα συμβατικά λιπάσματα. Στο μπρόκολο, το frass βελτίωσε το μήκος των βλαστών κατά 18% σε χαμηλότερες δόσεις, αλλά μείωσε την ανάπτυξη σε συγκεντρώσεις 9,6% (Mostafaie et al., 2025) . Τα φυτά τομάτας που υποβλήθηκαν σε επεξεργασία με frass είχαν υψηλότερες αποδόσεις καρπών και περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες (Steinrücken et al., 2024) . Ωστόσο, η υπερβολική χρήση ενέχει τον κίνδυνο διαταραχών των θρεπτικών συστατικών. Το υψηλό κάλιο στο frass μπορεί να αναστείλει την πρόσληψη ασβεστίου στα φυλλώδη λαχανικά (Karkanis et al., 2024) . Συνιστάται στους αγρότες να ελέγχουν το έδαφος πριν από την εφαρμογή του frass και να ακολουθούν τις συνιστώμενες δόσεις (0,5–2% του βάρους του εδάφους).
3. Υποστήριξη της αντοχής στα μικρόβια του εδάφους και στα παράσιτα
Το Frass προάγει τα ωφέλιμα βακτήρια και μύκητες του εδάφους. Οι Nurfikari et al. (2024) παρατήρησαν αύξηση κατά 90% στη μυκητιακή βιομάζα σε εδάφη που έχουν εμπλουτιστεί με BSF frass, συμπεριλαμβανομένου του Mortierella, ενός γένους που είναι γνωστό ότι καταστέλλει τις ασθένειες των ριζών. Η χιτίνη στους εξωσκελετούς των εντόμων ενεργοποιεί επίσης την άμυνα των φυτών. Οι Barragán-Fonseca et al. (2022) διαπίστωσαν ότι το frass μείωσε τις προσβολές από αφίδες στο μαρούλι κατά 40% ενεργοποιώντας τις ανοσολογικές αποκρίσεις των φυτών. Ωστόσο, το θερμικά επεξεργασμένο frass (απαιτείται για την ασφάλεια των παθογόνων) μπορεί να χάσει ορισμένα μικροβιακά οφέλη. Για παράδειγμα, η αποστείρωση μείωσε τους πληθυσμούς Bacillus στο frass του αλευρόσκουληκου κατά 50% (Hénault-Ethier et al., 2024) . Οι αγρότες που χρησιμοποιούν frass για τον έλεγχο παρασίτων θα πρέπει να δίνουν προτεραιότητα στο φρέσκο, μη αποστειρωμένο frass ή να το συνδυάζουν με κομπόστ για την αποκατάσταση των μικροβίων.
Πηγή: https://es.vecteezy.com/
4. Προκλήσεις: Αλατότητα και Κίνδυνοι Βλάστησης
Το εντομοκτόνο frass έχει πολλά οφέλη, αλλά τα υψηλά ποσοστά εφαρμογής μπορούν να βλάψουν τις καλλιέργειες. Οι Adams et al. (2024) ανέφεραν ότι 5% frass μείωσε τη βλάστηση του κρεμμυδιού κατά 60% λόγω της αυξημένης αλατότητας του εδάφους. Ομοίως, οι Foscari et al. (2024) διαπίστωσαν ότι 2% frass από αλευρόσκουληκα αύξησε την ηλεκτρική αγωγιμότητα του εδάφους κατά 30%, καταπονώντας τα νεαρά φυτά. Για να αποφευχθεί αυτό, οι αγρότες θα πρέπει:
Ανακατέψτε το φράγμα με το κομπόστ για να αραιώσετε τα άλατα.
Εφαρμόστε το frass 2-3 εβδομάδες πριν από τη φύτευση.
Χρησιμοποιήστε στάγδην άρδευση για να απομακρύνετε την περίσσεια αλάτων από τη ριζική ζώνη (Malheiro et al., 2024) .
5. Μελλοντικές ευκαιρίες: Βιοαέριο και Κυκλική Γεωργία
Πέρα από τα λιπάσματα, το frass μπορεί να παράγει βιοαέριο. Οι Dal Magro et al. (2024) διαπίστωσαν ότι το frass BSF παράγει 150-200 m³ μεθανίου ανά τόνο, συγκρίσιμο με την κοπριά αγελάδων. Η ενσωμάτωση του frass σε συστήματα βιοαερίου επιτρέπει στους αγρότες να παράγουν ανανεώσιμη ενέργεια ενώ ανακυκλώνουν τα απόβλητα. Επιπλέον, τα φύκια που τρέφονται με frass (π.χ., Chlorella ) αποδίδουν 40% περισσότερη πρωτεΐνη από τις συμβατικές ζωοτροφές (Steinrücken et al., 2024) . Αυτές οι καινοτομίες υποστηρίζουν την κυκλική γεωργία, όπου τα απόβλητα εντόμων γίνονται ενέργεια, λίπασμα και ζωοτροφή - κλείνοντας τον κύκλο χρήσης των πόρων.
Πηγή: https://www.host-bioenergy.com/solutions/biogas-plants/organic-waste-biogas-plants/
6. Επιπτώσεις για τους αγρότες
Το εντομοκτόνο frass προσφέρει μια οικονομική, βιώσιμη εναλλακτική λύση στα συνθετικά λιπάσματα, αλλά η επιτυχία εξαρτάται από τη σωστή χρήση. Συνιστάται στους αγρότες να λαμβάνουν τα ακόλουθα προληπτικά μέτρα:
Δοκιμάστε πρώτα το έδαφος : Ελέγξτε το pH και τα επίπεδα θρεπτικών συστατικών για να αποφύγετε την υπερβολική εφαρμογή.
Ξεκινήστε με μικρό μέγεθος : Χρησιμοποιήστε 0,5–1% frass για σπορόφυτα και 1–2% για ώριμες καλλιέργειες.
Συνδυασμός με κομπόστ : Ενισχύει τη μικροβιακή ποικιλομορφία και μειώνει την αλατότητα.
Εξερευνήστε νέες αγορές : Πουλήστε το πλεονάζον frass σε μονάδες βιοαερίου ή φάρμες φυκιών.
Αναφορές
Adams, D. S., & Koutsos, E. A. (2024). Applied research note: Black Soldier Fly Larvae Frass is an effective feed ingredient for broiler diets. Journal of Applied Poultry Research, 33(2), 100493. https://doi.org/10.1016/j.japr.2024.100493
Barragán-Fonseca, K. Y., Nurfikari, A., van de Zande, E. M., Wantulla, M., van Loon, J. J. A., de Boer, W., & Dicke, M. (2022). Insect frass and exuviae to promote plant growth and health. Trends in Plant Science, 27(7), 646–656.
Dal Magro, A., Lovarelli, D., Bacenetti, J., & Guarino, M. (2024). The potential of insect frass for sustainable biogas and biomethane production: A review. Bioresource Technology, 412, 131384.
Foscari, A., Dalla Costa, L., Tulli, F., Uboni, C., Fellet, G. (2024). Frass from Tenebrio molitor as alternative to NPK-mineral fertilization: Results from a germination test and pot experiment on sunflower. Italian Journal of Agronomy, 19, 100010.
Gadzama, I. U. (2025). Nutritional and bioactive benefits of black soldier fly larvae for poultry. NL Journal of Veterinary and Animal Nutrition, 1(1), 1-4.
Gadzama, I. U. (2024). Influence of Rearing Substrate on Black Soldier Fly Larvae Nutritional Value for Animal Feed. Wikifarmer. https://www.researchgate.net/publication/383121796_Influence_of_Rearing_Substrate_on_Black_Soldier_Fly_Larvae_Nutritional_Value_for_Animal_Feed
Hénault-Ethier, L., Quinche, M., Reid, B., Hotte, N., Fortin, A., Normandin, É., & Vandenberg, G. (2024). Opportunities and challenges in upcycling agri-food byproducts to generate insect manure (frass): A literature review. Waste Management, 176, 169–191.
Karkanis, A., Asprogeraka, A. C., Paouris, E., Ntanasi, T., Karavidas, I., Rumbos, C. I., Athanassiou, C. G., & Ntatsi, G. (2024). Yellow mealworm frass: A promising organic fertilizer for common sowthistle and bristly oxtongue cultivation. Heliyon, 10(16), e35508.
Malheiro, C., Prodana, M., Patinha, C., Morgado, R. G., & Loureiro, S. (2024). Insect frass from upcycling vegetable by-products with cereals: Effects on soil properties, plant development, and soil invertebrate fitness. Journal of Environmental Management, 372, 123234.
Mostafaie, A., Silva, A. R. R., Pinto, J. N., Prodana, M., Lopes, I. G., Murta, D., Brooks, B. W., Loureiro, S., & Cardoso, D. N. (2025). Towards circularity for agro-waste: Minimal soil hazards of olive pomace bioconverted frass by insect larvae as an organic fertilizer. Journal of Environmental Management, 375, 124151.
Nurfikari, A., Leite, M. F. A., Kuramae, E. E., & de Boer, W. (2024). Microbial community dynamics during decomposition of insect exuviae and frass in soil. Soil Biology and Biochemistry, 194, 109426.
Steinrücken, P., Müller, O., Böpple, H., & Kleinegris, D. M. M. (2024). Insect frass as a fertilizer for the cultivation of protein-rich Chlorella vulgaris. Bioresource Technology Reports, 25, 101686.
Wikifarmer
